Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81.

Ομόρριζα

• νυκτὸς [< νύξ] → νύχτα, διανυκτέρευση, νυχτερίδα, ξενυχτώ, νυχτόβιος.
• τάχος [< ταχύς] → ταχύτητα, επιτάχυνση, ταχύπλοο, ταχυδρομείο, ταχυδακτυλουργός. 
• ἐκομίζοντο [< κομῶ] → κομίζω, κόμιστρο, κάνω, κάματος, ακαμάτης, διακομιδή, προσκόμιση, βρεφοκόμος, δενδροκόμος, μελισσοκόμος, νοσοκόμος.
  
• οἴκου [< οἶκος] → άποικος, ενοίκιο, συνοικία, οικοδομή, οικόπεδο, διοικητής, κατοικώ, νοικοκύρης, οικονομία, οικείος.
  
• γῆν [< γῆ] → γήπεδο, γεωργός, γεώδης, επίγειος, υπόγειο, μεσόγειος, υδρόγειος, γηγενής, γεωμετρία.
• ὑπερενεγκόντες [< ὑπέρ + ἤνεγκον< φέρω] → (δια-, ανα-, περι-, προσ-, κατα-, επι-, συμ-, παρα-, εκ-)φορά, εφορία, φορτίο, φορτικός, κερδοφόρος, νικηφόρος, παράφορος, επαναφέρω, υποφέρω, διένεξη, διηνεκής, οισοφάγος.
• ἰσθμὸν [< ἰσθμός < εἶμι] → ιόν, ισθμός, εισιτήριο, προσιτός, είσοδος.
  
• ναῦς → ναυπηγείο, αργοναύτης, νηοπομπή, ναύτης, ναυαγός, ναύαρχος.
  
• περιπλέοντες [< περί + πλέω] → επιπλέω, απόπλους, διαπλέω, πλεούμενο, πλεύση, πλοίο, πλωτός.
• ὀφθῶσιν [< ὁρῶ] → όραση, ενόραση, ορατός, διορατικός, όψη, κάτοψη, πρόσοψη, ιδέα, είδος, είδωλο, ιδεολογία, εφορία, οπτικός, κάτοπτρο, εποπτεύω, οπή, οφθαλμός.
  
• ἀποκομίζονται [< ἀπό + κομίζομαι] → κόμιστρο, κάνω, κάμωμα, μετακόμιση, ακαμάτης, γεροκομείο, βρεφοκομείο, δασοκόμος, συγκομιδή. 
• αἰσθόμενοι [< αἴσθομαι] → αίσθηση, αισθητικός, προαίσθημα, αίσθημα, αυτί, ωτίτιδα, ωτοασπίδα. 
  
• πολεμίων [< πολέμιος< πόλεμος< πάλλω] → παλμός, πόλεμος, πελάτης, πλησίον, πλην, προσπέλαση, εμπόλεμος, πλημμέλημα. 
• οἰχομένας [< εἶμι] → βλ. εἶμι
• λαβόντες [< λαμβάνω] → προσλαμβάνω, πρόσληψη, απολαμβάνω, απολαβή, λαβή, πρόληψη, προληπτικός, δίλημμα, προλαβαίνω. 
• πόλιν [< πόλις] → πολίτης, πολιτικός, πολιτεία, πολίτευμα, πολιτισμός, απολίτιστος, συμπολίτευση, πολεοδομία, πολιούχος.
• ἤγαγον [< ἄγω] → (κατα-, περί-, ανα-, απα-, δια-, προσ-, εισ-, παρα-)αγωγή, ανάγωγος, αγώγιμος, αγωνιστής, αγρότης, αγρός, ψυχαγωγία, αγέλη, άξονας.
  
• ὄντας [< εἰμί] → (παρ-, περι-, απ-, εξ-, αν-, συν-)ουσία, ουσιαστικό, όντως, οντότητα, ον.
  
• κελεύσαντες [< κελεύω] → κέλευσμα, κελευστής, κλονίζω, κλονισμός, συγκλονίζω.
  
• ἐπλήρωσαν [< πληρόω,-ῶ< πίμπλημι] → πληρώνω, πλήρωμα, πλήθος, πληθώρα, πολύς, πολλαπλός, πολλαπλάσιος, πλέον, πλειονότητα, πλημμύρα, πιο, αναπληρώνω, εκπλήρωση, πλειστηριασμός, απληστία, πληρεξούσιος, πλησμονή, έμπλεος. 
  
• λιμένα [< λιμήν] → λιμάνι, λιμενικός, λίμνη, λιμνάζω, λειμών, λιβάδι.
  
• περιεκομίζοντο [< παρά + κομίζομαι] → κόμιστρο, κάνω, κάμωμα, μετακόμιση, ακαμάτης, γεροκομείο, βρεφοκομείο, δασοκόμος, συγκομιδή. 
• ἐχθρῶν [< ἔχθος] → έχθρα, εχθρός, απεχθής, εχθροπραξία, ειδεχθής.
  
• λάβοιεν [< λαμβάνω] → προσλαμβάνω, πρόσληψη, απολαμβάνω, απολαβή, λαβή, πρόληψη, προληπτικός, δίλημμα, προλαβαίνω. 
  
• ἀπέκτεινον [< ἀπό + κτείνω] → αυτοκτονία, μητροκτόνος, αυτοκτονία, λιμοκτονία, παιδοκτονία.
  
• ἔπεισαν [< πείθω] → πείθω, πείσμα, πειστικός, πειθαρχώ, πίστη, πιστός, απιστία, εμπιστοσύνη, πειστήριο, πιθανός, πεποίθηση.
  
• ἐσβῆναι [< εἰς + βαίνω] → κατεβαίνω, ανεβαίνω, ανάβαση, επιβάτης, διαβατήριο, βαδίζω, βάδισμα, αδιάβατος, έκβαση, συγκατάβαση, βωμός.
  
• ἐκβιβάζοντες [< ἐκ + βιβάζω< βαίνω] → βλ. βαίνω
• ἀπεχρῶντο [< ἀπό + χρῶ< χρή] → χρέος, χρήσιμος, χρήση, άχρηστος, αποχωρώ, συγχώρεση, χρησμός, χρήμα.
• ἐλθόντες [< ἔρχομαι] → (αν-, επ-, δι-, κατ-, προσ-, παρ-, συν-, μετ-)έρχομαι, (παρ-, δι-, συν-, προ-, προσ-)έλευση, προσηλυτίζω, παρελθόν.
  
• ἱκετῶν [< ἱκέτης < ἵκω] → άφιξη, ικέτης, ικετεύω, ικεσία, εφικτός, ικανός, προίκα.
  
• ἄνδρας [< ἀνήρ] → ανδρειωμένος, ανδριάντας, ανανδρία, ανδροκρατία, παντρεύομαι.
• δίκην [< δείκνυμι] → δείχνω, δείγμα, δείκτης, δίκη, δικαστήριο, δίκαιο, κατάδικος, αδικία, δικαίωμα, δικηγόρος, (ανα-, από-, επί-, κατά-, υπό-)δειξη, παράδειγμα, δικαιολογία.
  
• ὑποσχεῖν [< ὐπό + ἔχω] → (εξ-, επ-, κατ-, αν-, μετ-, συν-, περι-, προσ-)οχή, πάροχος, αντέχω, εξέχω, σχέση, σχεδόν, σχήμα, εξάρτηση, εξής, διένεξη, μέθεξη, ευεξία, ενοχή, μετοχή.
  
• ἔπεισαν [< πείθω] → βλ. πείθω
• κατέγνωσαν [< κατά + γιγνώσκω] → γνωρίζω, γνώση, άγνοια, διάγνωση, επίγνωση, απόγνωση, ανάγνωση, αναγνώστης, ευγνωμοσύνη, γνωστικός, γνωστικός, γνώριμος, γνωριμία, αυτογνωσία, γνώρισμα.
  
• θάνατον [< θνῄσκω] → θνητός, θάνατος, αθανασία, απαθανατίζω, ημιθανής, μελλοθάνατος, θνησιγενής, Θανάσης.
• ἑώρων [< ὁρῶ] → βλ. ὁρῶ
• γιγνόμενα [< γίγνομαι] → γένος, γενιά, γένεση, γεγονός, γόνος, γονιός, γενετική, γενέθλια, γενικεύω, αγενής, οικογένεια, άγονος, οξυγόνο, (εξω-, ιθα-, ενδο-, ετερο-, ομο-)γενής, γενικά.
  
• διέφθειρον [< διά + φθείρω] → φθορά, φθόριο, ψείρα, άφθαρτος, διαφθείρω.
  
• ἱερῷ [< ἱερός] → ιερέας, ιερατείο, αφιέρωμα, καθιερώνω, ιεροσυλία. 
  
• δένδρων [< δρῦς] → δρυμός, δένδρο, δόρυ, δορυφόρος.
• ἀπήγχοντο [< ἀπό + άγχω] → αγχόνη, άγχος, συνάχι, αγχολυτικό.
• ἐδύναντο [< δύναμαι] → δύναμη, δυνατός, δυνατότητα, δυναμίτης, δυναστεύω, αδυναμία, δυναστεία.
• ἀνηλοῦντο [< ἀνά + ἁλίσκομαι] → άλωση, κατανάλωση, αιχμάλωτος, ευάλωτος.
  
• ἀφικόμενος [< ἀπό + ἱκνοῦμαι] → βλ. ἵκω
• ναυσὶ [< ναῦς] → βλ. ναῦς
• παρέμεινε [< παρά + μένω] → μόνιμος, μονή, (ανα-, δια-, παρα-, επι-, προς-, εν-)μονή.
  
• ἐχθροὺς [< ἔχθος] → βλ. ἔχθος
• δοκοῦντας [< δοκῶ] → δόξα, δόγμα, δοξασία, αισιοδοξία, άδοξος, δοξολογώ, δοκησίσοφος. ​    
• εἶναι [< εἰμί] → βλ. εἰμί
• ἐφόνευον [< φονεύω] → φονιάς, δολοφονία, φονικό, πρόσφατος.
  
• αἰτίαν [< αἰτῶ] → απαίτηση, αιτία, παραίτηση, εξαίσιος, υπαίτιος, απαιτητικός, εξαιτίας, επαίτης, απαίσιος, αιτιολογώ, αισιόδοξος, αισιοδοξία.
• ἐπιφέροντες [< ἐπί + φέρω] → βλ. φέρω
• δῆμον [< δῆμος< δαίω] → δαίμων, δασμός, δήμος, επιδημία, δημιουργώ, δημοκρατία, ευδαίμων, πανδαισία.
  
• καταλύουσιν [< κατά + λύω] → λύση, (ανα-, από-, δια-, κατά-, παρα-, επι-)λυση, ξυπόλυτος, παράλυση, λύτρωση, απολυταρχία, ψυχανάλυση.
  
• ἀπέθανον [< ἀπό + θνῄσκω] → βλ. θνῄσκω
• ἰδίας [< ἴδιος] → ιδιοκτησία, ιδιόρρυθμος, ιδιότροπος, ιδιοφυής, ιδιωτικός. 
  
• ἔχθρας [< ἔχθος] → έχθρα, εχθρός, απεχθής, εχθροπραξία, ειδεχθής.
• χρημάτων [< χρεός + χρή] → βλ. χρή
• ὀφειλομένων [< ὀφείλω] → όφελος, ωφέλιμος, οφειλή, ανώφελος, εξόφληση, επωφελούμαι.
• λαβόντων [< λαμβάνω] → προσλαμβάνω, πρόσληψη, απολαμβάνω, απολαβή, λαβή, πρόληψη, προληπτικός, δίλημμα, προλαβαίνω. 
  
• ἰδέα [< ὁρῶ] → βλ. ὁρῶ
• κατέστη [< κατά + ἵστημι] → (από-, ανά-, επανά-, αντί- έκ-, σύ-, κατά-, διά-, παρά-)σταση, επιστήμη, προϊστάμενος, στάση, ευσταθής, πανεπιστήμιο, επιστητό, στάδιο, στάση, στάσιμος, σταθερός.
  
• θανάτου [< θνῄσκω] → βλ. θνῄσκω
• φιλεῖ [< φιλῶ] → φιλί, φιλώ, φιλικός, φίλτρο, συμφιλίωση, ομοφυλόφιλος, φιλόλογος, (ειρηνο-, νεκρο-, μουσικο-, θεατρο- ξενο-)φιλία, φίλαθλος, φιλελεύθερος, φιλοσοφία, φιλότιμο.
• γίγνεσθαι [< γίγνομαι] → βλ. γίγνομαι
• ξυνέβη [< συν + βαίνω] → βαίνω
• περαιτέρω [< πέρας] → πέρασμα, Πειραιάς, πειρατής, πείραμα, περιττός, πορεία, πόρνη, απειρία, εμπειρία, πορθμός, εμπόριο, πόρος, άπορος, πορώδης, συμπόρευση, ανήμπορος, πέρυσι, πρέπει, απρέπεια, ευπρεπής, διαπρέπω
  
• πατὴρ → πατρικός, πατριαρχία, πατροπαράδοτος, πατρίδα, πατριωτισμός.
  
• παῖδα [< παῖς] → παιδί, παιχνίδι, παιδαριώδης, εκπαίδευση, συμπαιγνία, εμπαιγμός, παιδαγωγός, εγκυκλοπαίδεια, χαρτοπαίκτης.
• ἀπέκτεινε [< ἀπο + κτείνω] → βλ. κτείνω
• ἱερῶν [< ἱερός] → βλ. ἱερός
• ἀπεσπῶντο [< ἀπό + σπῶ] → σπάω, σπασμός, αποσπώ, σύσπαση, διάσπαση, απόσπαση, ξιπασμένος.
  
• ἐκτείνοντο [< κτείνω] → βλ. κτείνω
• περιοικοδομηθέντες [< περί + οἰκοδομῶ< οἶκος + δέμω] → άποικος, ενοίκιο, συνοικία, οικοδομή, οικόπεδο, διοικητής, κατοικώ, νοικοκύρης, οικονομία, οικείος / δέμα, δωμάτιο, οικοδομή, υποδομή, δάπεδο, δομικός, δομή.
  
• ἀπέθανον [< ἀπο + θνῄσκω] → βλ. θνῄσκω

Ασκήσεις της τράπεζας θεμάτων

§ 81

1. ἐκομίζοντο, περιπλέοντες, ὀφθῶσιν, αἰσθόμενοι, ναῦς: Να γράψετε από μία ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη, της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.
2. Να σχηματίσετε από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους ένα ομόρριζο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ελληνικής, χρησιμοποιώντας την κατάληξη που σας δίνεται:
   1. λαβόντες (-της) →
      
   2. ἢγαγον (-ή) →
      
   3. ἔπεισαν (-ώ) →
      
   4. ἐσβῆναι (-ις) →
      
   5. ἐπλήρωσαν (-μα) →
      
3. εὐθύς, οἶκος, ἱκέτης, δίκη, θάνατος: Να γράψετε για καθεμία από τις παρα-πάνω λέξεις του κειμένου ένα ομόρριζο ρήμα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.
4. Ναυτικός, σύλληψη, εξωτερικός, εκπλήρωση, πιθανότητα: Να συνδέσετε τις παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια.
5. ὑπερφέρω, περιπλέω, ἀποκτείνω, ἀποχρῶμαι, διαφθείρω: Να αναλύσετε τις παραπάνω σύνθετες λέξεις του κειμένου στα συνθετικά τους.
6. Συγκομιδή, διάπλους, αγωγή, όραση, κατανάλωση: Να συνδέσετε τις πα-ραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια.
7. Λαβόντες: Να γράψετε στη νέα ελληνική γλώσσα πέντε ουσιαστικά σύνθετα-παράγωγα του ρήματος λαμβάνω και να σχηματίσετε μία σύντομη φράση με το καθένα από αυτά.
8. Καταναλωτής, αγχόνη, υπαγωγή, αίσθηση, αποβίβαση: Να σχηματίσετε από μία σύντομη φράση στη νέα ελληνική γλώσσα με καθεμία από τις παραπάνω λέ-ξεις.
9. ἐλθόντες, διαφθορά, ἐσβῆναι, ἐπλήρωσαν, ἐχθρῶν: Να γράψετε από μία ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη, της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για κα-θεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.
10. Κόμιστρα, ευαισθησία, πειθώ, επίγνωση, αποβίβαση: Να σχηματίσετε από μία σύντομη φράση στη νέα ελληνική γλώσσα με καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.
11. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με λέξεις (απλές ή σύνθε-τες) της νέας ελληνικής γλώσσας, ομόρριζες των ρημάτων που δίνονται σε παρένθεση.
    1. Η αύξηση των....................... προκάλεσε μεγάλη πτώση στις διεθνείς αερομεταφο-ρές (κομίζω).
       
    2. Η.........................του δράστη προκάλεσε ανακούφιση στους κατοίκους της περιο-χής, όπου γίνονταν οι κλοπές (λαμβάνω).
       
    3. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ………… στη δημόσια ζωή της χώρας (διαφθείρω).
       
    4. Η…………… των επιβατών από το πλοίο έγινε χωρίς προβλήματα, παρά τη θαλασσο-ταραχή (ἐκβιβάζω).
       
    5. Δεν ήταν συνεπής στην ……………των υποσχέσεών του προς τους γονείς του (πληρῶ).
       
12. Δίκη: Να γράψετε στη νέα ελληνική γλώσσα πέντε σύνθετα ουσιαστικά ή επίθετα με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τη λέξη δίκη.
13. Ευαισθησία, αδυναμία, υπόσχεση, διορατικός, διάγνωση: Να συνδέσετε τις παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια.
14. Γιγνόμενα, παρέμεινε, ἐδύναντο, ναυσί, δοκοῦντας: Να γράψετε από μία ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη, της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.
15. Ανάλωση, αγχόνη, φίλημα, πατρικός, ανίερος: Να σχηματίσετε από μία σύντομη φράση στη νέα ελληνική γλώσσα με καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.
16. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με λέξεις (απλές ή σύνθετες) της νέας ελληνικής γλώσσας, ομόρριζες των ρημάτων που δίνονται σε παρένθεση.
    1. Η..................... του αεροπλάνου θα έχει καθυστέρηση 30 λεπτών (ἀφικνοῦμαι ).
       
    2. Η ............................του δράστη προκάλεσε ανακούφιση στους κατοίκους της περιοχής, όπου γίνονταν οι κλοπές (λαμβάνω).
       
    3. Στον επόμενο δρόμο υπάρχει ένα………......…………..τροφίμων (καθίσταμαι).
       
    4. Η……........……… παγωτών τους θερινούς μήνες αυξάνεται (ἀναλόομαι-οῦμαι).
       
    5. Η ανάθεση τού έργου δόθηκε στην εταιρεία με τη χαμηλότερη…….........…….(ἐπιφέρω). 
       
17. Παραμένω, καταλύω, ξυμβαίνω, ἀποκτείνω, ἀποσπῶμαι: Να αναλύσετε τις παραπάνω σύνθετες λέξεις του κειμένου στα συνθετικά τους.
18. ἱκέτης, αἰτία, χρῆμα, θάνατος, παῖς: Να γράψετε για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου ένα ομόρριζο ρήμα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.