Κριτίας, Σίσυφος απ. 19, στ. 1-2
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
Ἦν χρόνος ὅτ’ ἦν ἄτακτος ἀνθρώπων βίος |
Υπήρχε μια εποχή που έλειπε ο νόμος από τη ζωή των ανθρώπων |
καί θηριώδης ἰσχύος θ’ ὑπηρέτης, |
και ταίριαζε σε θηρία και ήταν υπηρέτης της δύναμης, |
ὅτ’ οὐδέν ἆθλον οὔτε τοῖς ἐσθλοῖσιν ἦν |
όταν κανένα έπαθλο δεν υπήρχε ούτε ανάμεσα στους ενάρετους |
οὔτ’ αὖ κόλασμα τοῖς κακοῖς ἐγίγνετο. |
ούτε πάλι υπήρχε τιμωρία για τους κακούς. |
κἄπειτά μοι δοκοῦσιν ἅνθρωποι νόμους |
Κι έπειτα έχω την εντύπωση ότι οι άνθρωποι νόμους |
θέσθαι κολαστάς, ἵνα δίκη τύραννος ἦ |
θέσπισαν ως τιμωρούς, για να εξουσιάζει η δικαιοσύνη |
τήν θ’ ὕβριν δούλην ἔχῃ· |
και να έχει την αλαζονεία ως δούλη· |
ἐζημιοῦτο δ’ εἴ τις ἐξαμαρτάνοι. |
τιμωρούνταν δε όποιος αδικούσε. |
Ἔπειτ’ ἐπειδή τἀμφανῆ μέν οἱ νόμοι ἀπεῖργον αὐτούς ἔργα μή πράσσειν βίᾳ, |
Έπειτα επειδή οι νόμοι τους εμπόδιζαν να διαπράττουν φανερές αδικίες |
λάθρᾳ δ’ ἔπρασσον, |
τις έκαναν όμως στα κρυφά, |
τηνικαῦτά μοι δοκεῖ |
τότε μου φαίνεται |
πυκνός τις καί σοφός γνώμην ἀνήρ |
ότι κάποιος ευφυής και σοφός |
θεῶν δέος θνητοῖσιν ἐξευρεῖν, |
επινόησε για τους θνητούς το φόβο των θεών, |
ὅπως εἴη τι δεῖμα τοῖς κακοῖσι, |
για να υπάρχει κάποιος φόβος για τους κακούς, |
κἄν λάθρᾳ πράσσωσιν ἤ λέγωσιν ἤ φρονῶσί τι. |
ακόμα κι αν κρυφά κάνουν ή λένε ή σκέφτονται κάτι. |
Ἐντεῦθεν οὖν τό θεῖον εἰσηγήσατο, |
Από τότε δίδαξε το θείο, |
ὡς ἔστι δαίμων ἀφθίτῳ θάλλων βίῳ |
ότι, δηλαδή, υπάρχει θεός που ζει αιώνια |
νόῳ τ’ ἀκούων καί βλέπων, φρονῶν τε |
και που ακούει και βλέπει με το νου και σκέφτεται |
καί προσέχων τε ταῦτα καί φύσιν θείαν φορῶν, |
και επιτηρεί αυτά και είναι περιβεβλημένος με τη θεία φύση, |
ὅς πᾶν μέν τό λεχθέν ἐν βροτοῖς ἀκούσεται, |
ο οποίος καθετί που λέγεται μεταξύ των ανθρώπων θα το ακούσει, |
τό δρώμενον δέ πᾶν ἰδεῖν δυνήσεται. |
και καθετί που γίνεται μπορεί να το δει. |
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. )
1. Ποια κατάσταση επικρατούσε, όταν ο άνθρωπος έκανε τα πρώτα βήματά του πάνω στη Γη; Πώς συντέλεσε η εμφάνιση του νόμου στη βελτίωση αυτής της κατάστασης;
Σύμφωνα με τον Κριτία κατά την αρχική περίοδο διαμόρφωσης των ανθρώπινων κοινωνιών οι άνθρωποι δεν είχαν αναπτύξει ακόμη τις κοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τη συνύπαρξή τους με τους άλλους. Στην πρωταρχική αυτή κοινωνική μορφή οι νόμοι έλειπαν και γι’ αυτό οι άνθρωποι οδηγούνταν στις πράξεις από τα ένστικτα και συμπεριφέρονταν σαν θηρία κατευθυνόμενα από το κίνητρο απόκτησης δύναμης. Στην κατάσταση αυτή δεν υπήρχε κάποια τιμωρία για όσους αδικούν. Γι’ αυτό οι άνθρωποι θέσπισαν νόμους ώστε να περιορίζεται η αλαζονεία των ανθρώπων. Όμως και αυτοί δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα αφού κατάφεραν απλώς να περιορίσουν τον άνθρωπο από τις φανερές αδικίες. Έτσι υπάκουαν στους νόμους μόνο όταν υπήρχε κίνδυνος να γίνουν αντιληπτοί και να τιμωρηθούν για την ανυπακοή, ενώ στον ιδιωτικό τους βίο συνέχιζαν να αδικούν τους συνανθρώπους τους όπως μπορούσαν.
2. Γιατί χαρακτηρίζει ο Κριτίας σοφό τον άνθρωπο που επινόησε τη θρησκεία;
Η κατάσταση της ανομίας που επικρατούσε στις πρωταρχικές κοινωνίες λύθηκε μέσα από την επινόηση του Θεού. Για τον Κριτία αυτός που σκέφτηκε την ύπαρξη ενός όντος ανώτερου από τον άνθρωπο που μπορεί να τον επιτηρεί σε κάθε του κίνηση, αφού είναι πανταχού παρών, ήταν ένας άνθρωπος ιδιαίτερα έξυπνος και σοφός. Μέσα από την εφεύρεση του Θεού-τιμωρού ο άνθρωπος δεν χρειάζεται πια τον γραπτό νόμο αλλά εσωτερικεύει το καλό και το κακό στη συνείδησή του και γνωρίζει ότι η παραβίαση των ηθικών του κανόνων θα επιφέρει την τιμωρία από ένα αόρατο ον που τον παρακολουθεί συνεχώς. Ο φόβος απέναντι στην τιμωρία αυτού του ανώτερου όντος είναι που έφερε και μια πιο ουσιαστική συμμόρφωση με τον νόμο οδηγώντας τους ανθρώπους στην δημιουργία εύτακτων κοινωνιών.
3. Για ποιους λόγους, κατά τη γνώμη σας, η πίστη στους θείους και άγραφους νόμους άρχισε να φθίνει σταδιακά; Ποιοι παράγοντες συντέλεσαν σε αυτή την εξέλιξη;
Άγραφοι είναι οι ηθικοί κανόνες που δεν καταγράφονται στον ποινικό κώδικα αλλά υπάρχουν μέσα στις συνειδήσεις των ανθρώπων και καθορίζουν την καθημερινή συμπεριφορά τους. Έτσι, το να σηκωθεί από τη θέση του στο λεωφορείο ένας νέος για να καθίσει ένας ηλικιωμένος, μπορεί να μην επιβάλλεται από τον νόμο, είναι όμως ένας άγραφος κανόνας για την μεταξύ τους συμπεριφορά. Οι κανόνες αυτοί βέβαια καθορίζονται από την κάθε εποχή και αλλάζουν όπως αλλάζουν τα ήθη, τα έθιμα και οι συνήθειες μας. Σε παλιότερες εποχές, που οι κοινωνίες ήταν πολύ περισσότερο θρησκευόμενες, οι θεϊκοί άγραφοι νόμοι είχαν πολύ σημαντική θέση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και έλεγχαν ένα μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς τους. Σήμερα όμως, με την ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας, οι κοινωνίες μας τείνουν να είναι λιγότερο θρησκευόμενες και έτσι οι άγραφοι αυτοί νόμοι αποκτούν άλλη μορφή και νέο περιεχόμενο. Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι η πίστη στους άγραφους νόμους άρχισε να φθίνει σταδιακά, αλλά περισσότερο ότι η πίστη στους παλιούς άγραφους νόμους φθίνει και δίνει τη θέση της σε νέους, οι οποίοι με τη σειρά τους θα αντικατασταθούν από τις επόμενες γενιές ανθρώπων κ.ο.κ. ακολουθώντας την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών.
4. Ο Κριτίας περιγράφει έναν θεό που επινοήθηκε από έναν σοφό άνθρωπο, με σκοπό να εποπτεύει τα ανθρώπινα και να προλαμβάνει την αδικία με τον φόβο που εμπνέει στους ανθρώπους. Να συγκρίνετε τα χαρακτηριστικά αυτού του θεού με εκείνα του χριστιανικού Θεού.
Ο Χριστιανικός Θεός έχει πολλές ομοιότητες αλλά και διαφορές με τον Θεό που παρουσιάζει στο κείμενό του ο Κριτίας. Καταρχάς, και ο Χριστιανικός Θεός είναι ένας Θεός που επιβάλλει ένα σύνολο κανόνων συμπεριφοράς και καταδικάζει σε αιώνια κόλαση όσους δεν τους ακολουθήσουν. Επομένως είναι ένας Θεός τιμωρός που εποπτεύει την τήρηση των ηθικών κανόνων και αποτρέπει τον άνθρωπο από την θηριοποίηση, ακριβώς όπως ο πρωτόγονος Θεός που παρουσιάζεται από τον συγγραφέα. Από την άλλη όμως, ο Χριστιανικός Θεός είναι και ένας Θεός αγάπης. Συγχωρεί τον άνθρωπο για τα σφάλματά του, διδάσκει την αγάπη προς τους άλλους και στηρίζει τους ανήμπορους.
Σύμφωνα με τον Κριτία κατά την αρχική περίοδο διαμόρφωσης των ανθρώπινων κοινωνιών οι άνθρωποι δεν είχαν αναπτύξει ακόμη τις κοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τη συνύπαρξή τους με τους άλλους. Στην πρωταρχική αυτή κοινωνική μορφή οι νόμοι έλειπαν και γι’ αυτό οι άνθρωποι οδηγούνταν στις πράξεις από τα ένστικτα και συμπεριφέρονταν σαν θηρία κατευθυνόμενα από το κίνητρο απόκτησης δύναμης. Στην κατάσταση αυτή δεν υπήρχε κάποια τιμωρία για όσους αδικούν. Γι’ αυτό οι άνθρωποι θέσπισαν νόμους ώστε να περιορίζεται η αλαζονεία των ανθρώπων. Όμως και αυτοί δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα αφού κατάφεραν απλώς να περιορίσουν τον άνθρωπο από τις φανερές αδικίες. Έτσι υπάκουαν στους νόμους μόνο όταν υπήρχε κίνδυνος να γίνουν αντιληπτοί και να τιμωρηθούν για την ανυπακοή, ενώ στον ιδιωτικό τους βίο συνέχιζαν να αδικούν τους συνανθρώπους τους όπως μπορούσαν.
2. Γιατί χαρακτηρίζει ο Κριτίας σοφό τον άνθρωπο που επινόησε τη θρησκεία;
Η κατάσταση της ανομίας που επικρατούσε στις πρωταρχικές κοινωνίες λύθηκε μέσα από την επινόηση του Θεού. Για τον Κριτία αυτός που σκέφτηκε την ύπαρξη ενός όντος ανώτερου από τον άνθρωπο που μπορεί να τον επιτηρεί σε κάθε του κίνηση, αφού είναι πανταχού παρών, ήταν ένας άνθρωπος ιδιαίτερα έξυπνος και σοφός. Μέσα από την εφεύρεση του Θεού-τιμωρού ο άνθρωπος δεν χρειάζεται πια τον γραπτό νόμο αλλά εσωτερικεύει το καλό και το κακό στη συνείδησή του και γνωρίζει ότι η παραβίαση των ηθικών του κανόνων θα επιφέρει την τιμωρία από ένα αόρατο ον που τον παρακολουθεί συνεχώς. Ο φόβος απέναντι στην τιμωρία αυτού του ανώτερου όντος είναι που έφερε και μια πιο ουσιαστική συμμόρφωση με τον νόμο οδηγώντας τους ανθρώπους στην δημιουργία εύτακτων κοινωνιών.
3. Για ποιους λόγους, κατά τη γνώμη σας, η πίστη στους θείους και άγραφους νόμους άρχισε να φθίνει σταδιακά; Ποιοι παράγοντες συντέλεσαν σε αυτή την εξέλιξη;
Άγραφοι είναι οι ηθικοί κανόνες που δεν καταγράφονται στον ποινικό κώδικα αλλά υπάρχουν μέσα στις συνειδήσεις των ανθρώπων και καθορίζουν την καθημερινή συμπεριφορά τους. Έτσι, το να σηκωθεί από τη θέση του στο λεωφορείο ένας νέος για να καθίσει ένας ηλικιωμένος, μπορεί να μην επιβάλλεται από τον νόμο, είναι όμως ένας άγραφος κανόνας για την μεταξύ τους συμπεριφορά. Οι κανόνες αυτοί βέβαια καθορίζονται από την κάθε εποχή και αλλάζουν όπως αλλάζουν τα ήθη, τα έθιμα και οι συνήθειες μας. Σε παλιότερες εποχές, που οι κοινωνίες ήταν πολύ περισσότερο θρησκευόμενες, οι θεϊκοί άγραφοι νόμοι είχαν πολύ σημαντική θέση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και έλεγχαν ένα μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς τους. Σήμερα όμως, με την ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας, οι κοινωνίες μας τείνουν να είναι λιγότερο θρησκευόμενες και έτσι οι άγραφοι αυτοί νόμοι αποκτούν άλλη μορφή και νέο περιεχόμενο. Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι η πίστη στους άγραφους νόμους άρχισε να φθίνει σταδιακά, αλλά περισσότερο ότι η πίστη στους παλιούς άγραφους νόμους φθίνει και δίνει τη θέση της σε νέους, οι οποίοι με τη σειρά τους θα αντικατασταθούν από τις επόμενες γενιές ανθρώπων κ.ο.κ. ακολουθώντας την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών.
4. Ο Κριτίας περιγράφει έναν θεό που επινοήθηκε από έναν σοφό άνθρωπο, με σκοπό να εποπτεύει τα ανθρώπινα και να προλαμβάνει την αδικία με τον φόβο που εμπνέει στους ανθρώπους. Να συγκρίνετε τα χαρακτηριστικά αυτού του θεού με εκείνα του χριστιανικού Θεού.
Ο Χριστιανικός Θεός έχει πολλές ομοιότητες αλλά και διαφορές με τον Θεό που παρουσιάζει στο κείμενό του ο Κριτίας. Καταρχάς, και ο Χριστιανικός Θεός είναι ένας Θεός που επιβάλλει ένα σύνολο κανόνων συμπεριφοράς και καταδικάζει σε αιώνια κόλαση όσους δεν τους ακολουθήσουν. Επομένως είναι ένας Θεός τιμωρός που εποπτεύει την τήρηση των ηθικών κανόνων και αποτρέπει τον άνθρωπο από την θηριοποίηση, ακριβώς όπως ο πρωτόγονος Θεός που παρουσιάζεται από τον συγγραφέα. Από την άλλη όμως, ο Χριστιανικός Θεός είναι και ένας Θεός αγάπης. Συγχωρεί τον άνθρωπο για τα σφάλματά του, διδάσκει την αγάπη προς τους άλλους και στηρίζει τους ανήμπορους.
Πατήστε εδώ για να μεταφερθείτε στο λεξικό της Νέας Ελληνικής
Αρχαία/Νέα Ελληνική |
Ενδεικτική πρόταση |
ἀθλῶ (ν.ε.: αθλούμαι) |
π.χ. Δεν αθλείται καθόλου και γι' αυτό έχει τόσα προβλήματα υγείας. |
ἡ ἄθλησις (-η) |
π.χ. Η άθληση προσφέρει ευεξία στο σώμα και ηρεμία στο μυαλό. |
ὁ ἀθλητής |
π.χ. Ο αθλητής Σπύρος Λούης μπήκε πρώτος στο στάδιο καταχειροκροτούμενος από τους χιλιάδες θεατές. |
ἀθλητικός |
π.χ. Ο αθλητικός σύλλογος «Νέα Ζωή» διοργανώνει τουρνουά πένταθλου . |
τὸ ἄθλημα |
π.χ. Το τένις είναι ένα άθλημα που απαιτεί πολύ δυνατά πόδια. |
ἄθλιος [= ταλαίπωρος, ελεεινός] |
π.χ. Η άθλια σωματική του κατάσταση δεν θύμιζε καθόλου τον γυμνασμένο νέο που ήταν κάποτε. |
ἡ ἀθλιότης (-τητα) [= πολύ κακή κατάσταση] |
π.χ. Η χώρα θα βυθιστεί στην αθλιότητα αν παραμελήσει την εκπαίδευση. |
ὁ ἀθλοθέτης [= αυτός που απονέμει το βραβείο] |
π.χ. Ο αθλοθέτης πέρασε το χρυσό μετάλλιο στον λαιμό του συγκινημένου αθλητή. |
ἀθλοφόρος [= νικητής, τροπαιούχος - χρησιμοποιείται κυρίως σε εκκλησιαστικά κείμενα: αθλοφόρος άγιος] |
π.χ. Ο Άγιος Δημήτριος θεωρείται ο αθλοφόρος της ελευθερίας. |
τὸ πένταθλον (-ο) [= πέντε αθλήματα μαζί. Σήμερα περιλαμβάνει: κολύμβηση, ιππασία, ξιφασκία, σκοποβολή και ανώμαλο δρόμο] |
π.χ. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας πήρε χρυσό μετάλλιο στο πένταθλο. |
τὸ δέκαθλον (-ο) [= σύνθετο αγώνισμα δέκα επιμέρους αθλημάτων που περιλαμβάνει διαδοχικά τα εξής: 100 μέτρα, Άλμα εις μήκος, Σφαιροβολία, Άλμα εις ύψος, 400 μέτρα, 110 μέτρα μετ' εμποδίων, Δισκοβολία, Άλμα επί κοντώ, Ακοντισμός, 1500 μέτρα] |
π.χ. Το δέκαθλο είναι το πιο απαιτητικό αγώνισμα καθώς απαιτεί από τους αθλητές αντοχή και συνολική σωματική εκγύμναση. |
φίλαθλος [= αυτός που αγαπάει τα αθήματα] |
π.χ. Οι φίλαθλοι του Ολυμπιακού μετά την νίκη της ομάδας τους άρχισαν έντονους πανηγυρισμούς. |
τὸ ἔπαθλον (-ο) |
π.χ. Στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες το έπαθλο για τον νικητή ήταν ένα στεφάνι από κλαδί ελιάς. |
Νέα Ελληνική |
Ενδικτική πρόταση |
αθλητισμός |
π.χ. Στην αρχαιότητα ο αθλητισμός συνδεόταν με την ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος. |
αθλοπαιδιές [= αθλητική ψυχαγωγική δραστηριότητα] |
π.χ. Tο σχολικό πρόγραμμα προβλέπει ώρες αθλοπαιδιών ώστε τα παιδιά να γυμνάζουν το σώμα τους και να μάθουν να συναγωνίζονται σε συνθήκες ευγενούς άμιλλας. |
αθλητίατρος |
π.χ. Μετά τη ρήξη χιαστού ο αθλητίατρος του συνέστησε αποχή από το ποδόσφαιρό για τουλάχιστον έξι μήνες. |
αθλητικογράφος [= δημοσιογράφος που καλύπτει αθλητικά ρεπορτάζ] |
π.χ. Ο αθλητικογράφος έκανε κάποιες προβλέψεις για την πορεία της ομάδας στον διαγωνισμό. |
συναθλητής |
π.χ. Ο Έλληνας δρομέας και ο Τούρκος συναθλητής του έδωσαν από κοινού συνέντευξη στην εφημερίδα. |
πρωταθλητής |
π.χ. Η ποδοσφαιρική ομάδα μετά τη χθεσινή της νίκη αναδείχθηκε πρωταθλήτρια Ευρώπης. |
πρωταθλητισμός |
π.χ. Ο πρωταθλητισμός καταπονεί το σώμα του αθλητή σε υπερβολικό βαθμό. |
αντιαθλητικός [= αυτός που έρχεται σε αντίθεση με τους αθλητικούς κανόνες] |
π.χ. Ο ποδοσφαιριστής αποβλήθηκε για αντιαθλητική ενέργεια. |
Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 63)
1. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με την κατάλληλη λέξη από τον Λεξιλογικό Πίνακα:
2. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με αυτές της στήλης Β΄, επιφέροντας τις αναγκαίες αλλαγές ώστε να προκύψουν αποδεκτά ονοματικά σύνολα:
3. Να εξετάσετε με τη βοήθεια των λεξικών σας πώς η λέξη ἄθλιος πήρε τη σημασία «ταλαίπωρος, δυστυχής». Για να βοηθηθείτε, σκεφτείτε τα ζεύγη λέξεων: ἀγωνία – ἀγών, μοχθηρός – μόχθος, πονηρός – πόνος.
- Η Ελλάδα αναδείχθηκε πρωταθλήτρια Ευρώπης στο ποδόσφαιρο το 2004.
- Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαίας Ελλάδας το έπαθλο ήταν στεφάνι αγριελιάς.
- Η Εκκλησία ονόμασε τους αγίους Δημήτριο και Γεώργιο αθλοφόρους.
2. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με αυτές της στήλης Β΄, επιφέροντας τις αναγκαίες αλλαγές ώστε να προκύψουν αποδεκτά ονοματικά σύνολα:
- αντιαθλητικός → συμπεριφορά
- αθλητικός → συντάκτης
- σχολικός → αθλητισμός
- χρηματικός → έπαθλο
- επίπονος → άθλημα
3. Να εξετάσετε με τη βοήθεια των λεξικών σας πώς η λέξη ἄθλιος πήρε τη σημασία «ταλαίπωρος, δυστυχής». Για να βοηθηθείτε, σκεφτείτε τα ζεύγη λέξεων: ἀγωνία – ἀγών, μοχθηρός – μόχθος, πονηρός – πόνος.
- Αρχικά η λέξη «άθλιος» σήμαινε αυτόν που κερδίζει ένα άθλημα. Σήμερα η λέξη αυτή σημαίνει τον ταλαίπωρο. Η μετατόπιση αυτή από τη μια σημασία στην άλλη συνέβη γιατί αυτός που κέρδιζε σε ένα άθλημα θα έπρεπε να ταλαιπωρηθεί πολύ ώστε να πετύχει τη νίκη. Επειδή μάλιστα πολλές φορές οι αθλητές κατέφευγαν σε αθέμιτα μέσα για να κερδίσουν το έπαθλο, η λέξη έφτασε να σημαίνει τον τιποτένιο, τον ανήθικο. Αντίστοιχες αλλαγές βλέπουμε και στις λέξεις:
- Αγών [= αρχικά σήμαινε τη σκληρή άμιλλα των αθλητών, επειδή όμως η αγώνας για την νίκη συνοδευόταν από ψυχικό άγχος και ένταση προέκυψε η λέξη «αγωνία»]
- Μόχθος [= αρχικά σήμαινε το κοπιαστικό έργο. Μοχθηρός ήταν αυτός που κουραζόταν και οι άλλοι καρπώνονταν τον μόχθο του. Για να αντιστρέψει αυτή την αδικία, ο μοχθηρός στράφηκε σε δόλιες μεθόδους και γι’ αυτό η λέξη «μοχθηρός» έχει σήμερα την έννοια του πανούργου]
- Πόνος [= αρχικά σήμαινε το κοπιαστικό έργο. Πονηρός ήταν αυτός που ταλαιπωρείται σωματικά. Καθώς αυτός που κουραζόταν και δεχόταν την καταπίεση των άλλων αναγκάστηκε να καταφύγει σε δόλια μέσα, η λέξη «πονηρός» απέκτησε σήμερα τη σημασία του ανέντιμου, του ύπουλου]
Δεύτερο συνθετικό λέξη κλιτή - επίθετο
- Κατά τη σύνθεση, όταν το β΄ συνθετικό είναι επίθετο, μένει αμετάβλητο.
- π.χ. δύσ-βατος (βατός), πάγ-καλος (καλός), ἄ-γνωστος (γνωστός)
Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. )
1. Να γράψετε από μία σύνθετη λέξη της α.ε. χρησιμοποιώντας ως β΄ συνθετικό τα επίθετα σοφὸς και πᾶς.
2. Με τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα της α.ε.:
3. Να συνδυάσετε τα πρώτα συνθετικά της στήλης Α΄ με όσο το δυνατόν περισσότερα επίθετα από τη στήλη Β΄, ώστε να προκύψουν σύνθετα επίθετα της α.ε. Στη συνέχεια να σημειώσετε στη στήλη Γ΄ τις σύνθετες λέξεις που προκύπτουν:
- σοφός → ἄσοφος, δοκησίσοφος, ἡμίσοφος, πάνσοφος
- πᾶς → ἅπας, σύμπας, ἐπίπαντες
2. Με τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα της α.ε.:
- ἀ- + φυσικός → ἀφύσικος
- πολύς + ποικίλος → πολυποίκιλος
- ἀ- + ἴσος → ἄνισος
- πρό + δῆλος → πρόδηλος
- φίλος + καλός → φιλόκαλος
3. Να συνδυάσετε τα πρώτα συνθετικά της στήλης Α΄ με όσο το δυνατόν περισσότερα επίθετα από τη στήλη Β΄, ώστε να προκύψουν σύνθετα επίθετα της α.ε. Στη συνέχεια να σημειώσετε στη στήλη Γ΄ τις σύνθετες λέξεις που προκύπτουν:
- ἀ + ὅμοιος → ἀνόμοιος / ἀ + δῆλος → ἄδηλος / ἀ + σύμμετρος → ἀσύμμετρος
- δυσ + ὅμοιος → δυσόμοιος / δυσ + ἀνάλογος → δυσανάλογος
- παρά + ὅμοιος → παρόμοιος
- κατά + ὅμοιος → καθόμοιος / κατά + δῆλος → κατάδηλος
1. Ευκτική ενεστώτα του ρ. εἰμὶ και παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων ε.φ.
2. Γ΄ κλίση επιθέτων
Αφωνόληκτα τρικατάληκτα σε -ας, -ασα, -αν
- Το θηλυκό γένος κλίνεται κατά την α΄ κλίση των ουσιαστικών. Το -α του θηλυκού γένους είναι βραχύ.
- Άλλα επίθετα αυτής της κατηγορίας είναι τα σύνθετά του ἅπας και σύμπας.
- Για διευκόλυνσή σας, να θυμάστε ότι το -α- της παραλήγουσας είναι βραχύ, όταν ακολουθεί -ντ-, και μακρό σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις.
Το άμεσο και έμμεσο αντικείμενο
Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 65-67)
1. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τους κατάλληλους τύπους της ευκτικής ενεστώτα του ρ. εἰμί:
2. Να συμπληρώσετε τους παρακάτω τύπους ευκτικής παρακειμένου:
3. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στο ζητούμενο πρόσωπο της ευκτικής αορίστου και παρακειμένου:
4. Να συμπληρώσετε τις φράσεις επιλέγοντας την κατάλληλη ευκτική παρακειμένου από το πλαίσιο:
5. Να βρείτε τη σωστή απάντηση σε κάθε ερώτηση και να μεταφέρετε το αντίστοιχο γράμμα στα τετράγωνα που ακολουθούν. Θα σχηματιστεί το όνομα γνωστού φιλοσόφου της αρχαιότητας:
6. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τον κατάλληλο τύπο του επιθέτου πᾶς, πᾶσα, πᾶν:
7. Στις παρακάτω φράσεις να χαρακτηρίσετε τα ρήματα ως μονόπτωτα ή δίπτωτα και να βρείτε τα αντικείμενά τους:
8. Στις προτάσεις που ακολουθούν να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων και να τα διακρίνετε σε άμεσα και έμμεσα:
9. Να μεταφέρετε τις λέξεις που δίνονται μέσα στην παρένθεση στην πτώση που ζητείται και να δηλώσετε αν αυτές είναι τα άμεσα ή τα έμμεσα αντικείμενα των ρημάτων από τα οποία εξαρτώνται:
10. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τα αντικείμενα που λείπουν στην πτώση που ζητείται. Στη συνέχεια να μεταφέρετε τα αντικείμενα στα αντίστοιχα τετραγωνίδια και θα δείτε να σχηματίζεται στην έγχρωμη στήλη το όνομα του ιερού νησιού του θεού Απόλλωνα στην αιτιατική πτώση:
- Εἴθε παῖς ἐμὸς καλὸς κἀγαθὸς εἴη.
- Σύ, ὦ θεοί, εὐτυχὴς εἴης.
- Δοῦλοι εὐπειθεῖς ἡμῖν ἂν εἴητε/εἶτε, εἰ κρατοῖμεν.
- Εἴητε/εἶτε , ὦ στρατιῶται, μνήμονες τῆς τῶν προγόνων ἀρετῆς.
2. Να συμπληρώσετε τους παρακάτω τύπους ευκτικής παρακειμένου:
- ἡμεῖς (βουλεύω) → βεβουλευκότες εἴημεν/εἶμεν
- αὕτη (κινδυνεύω) → κεκινδυνευκυῖα εἴη
- σύ (σπουδάζω) → ἐσπουδακὼς εἴης
- αὗται (δανείζω) → δεδανεικυῖαι εἴησαν/εἶεν
3. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στο ζητούμενο πρόσωπο της ευκτικής αορίστου και παρακειμένου:
- κωλύω → κωλύσαι - κεκωλυκώς εἴη
- θύω → θύσαι - τεθηκώς εἴη
- σχολάζω → σχολάσαι - ἐσχολακὼς εἴη
- κρύπτω → κρύψαιεν - κεκρυφότες εἴησαν/εἶεν
- γράφω → γράψαιεν - γεγραφότες εἴησαν/εἶεν
- ἀθροίζω → ἀθροίσαιεν - ἐθροικότες εἴησαν/εἶεν
4. Να συμπληρώσετε τις φράσεις επιλέγοντας την κατάλληλη ευκτική παρακειμένου από το πλαίσιο:
- Ἔλεγον ὅτι σπονδὰς λελυκότες εἶμεν.
- Ὀψὲ ἂν Λακεδαιμόνιοι φιλάνθρωποι γεγονότες εἶεν.
- Ἐγὼ δ᾿, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἐπυθόμην περὶ τῆς βασάνου τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὅτι ἀποδεδωκώς εἴη τὸ ἀργύριον.
- Προσελθὼν δὲ πρὸς τὸν πατέρα Κάλλιππος ἤρετο (= ρώτησε) αὐτὸν εἰ ἤδη ἐπιδεδημηκὼς εἴη ὁ Κηφισιάδης.
- Κάλλιππος προσῆλθεν τὸ πρῶτον πρὸς τὴν τράπεζαν, λέγων ὅτι τετελευτηκὼς εἴη ὁ Λύκων.
5. Να βρείτε τη σωστή απάντηση σε κάθε ερώτηση και να μεταφέρετε το αντίστοιχο γράμμα στα τετράγωνα που ακολουθούν. Θα σχηματιστεί το όνομα γνωστού φιλοσόφου της αρχαιότητας:
- γ΄ εν. ευκτ. ενεστ. ρ. εἰμί: A. εἴην - Π. εἴη
- γ΄ εν. ευκτ. παρακ. ρ. ψηφίζω: Λ. ἐψηφικὼς εἴη - Ρ. ἐψηφικὼς εἴην
- α΄ πληθ. ευκτ. παρακ. ρ. φεύγω: Ι. πεφευγότες εἴητε - Α. πεφευγότες εἴημεν
- β΄ εν. ευκτ. παρακ. ρ. θαυμάζω: O. τεθαυμακότες εἴητε - T. τεθαυμακὼς εἴης
- β΄ πληθ. ευκτ. παρακ. ρ. λείπω: Ω. λελοιπότες εἴητε - Η. λελοιπότες εἴησαν
- α΄ πληθ. ευκτ. παρακ. ρ. παρασκευάζω: N. παρεσκευακότες εἴημεν - Σ. παρεσκευακότες εἴησαν
6. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τον κατάλληλο τύπο του επιθέτου πᾶς, πᾶσα, πᾶν:
- Πάσης Ἀρκαδίας ἦρξαν.
- Τούτους ἐπιτηδειοτάτους νομίζομεν ἐπὶ πασῶν τῶν τεχνῶν.
- Τῶν ἄλλων πάντων ἀπείχετο πλὴν ὕδατος.
- Εὔβουλος πάντα τὸν χρόνον ἐβούλετο πρᾶξαι ταύτην τὴν φιλίαν.
7. Στις παρακάτω φράσεις να χαρακτηρίσετε τα ρήματα ως μονόπτωτα ή δίπτωτα και να βρείτε τα αντικείμενά τους:
- Βλάπτει τὸν ἄνδρα θυμός. → Μονόπτωτο / Αντ.: τὸν ἄνδρα
- Πολλὰ ἀγαθὰ οἱ θεοὶ παρέχουσιν τοῖς ἀνθρώποις. → Δίπτωτο / Αντ.Άμ.: ἀγαθὰ - Αντ. Έμ.: τοῖς ἀνθρώποις
- Δίωκε δόξαν καὶ ἀρετήν. → Μονόπτωτο / Αντ.: δόξαν καὶ ἀρετήν
- Οἱ στρατηγοὶ ἐδίδοσαν (= έδιναν) τοῖς στρατιώταις καὶ τοῖς δούλοις μισθὸν καὶ σῖτον. → Δίπτωτο / Αντ.Άμ.: μισθὸν καὶ σῖτον - Αντ. Έμ.: τοῖς στρατιώταις καὶ τοῖς δούλοις
- Ἄνθρωπος ὢν μέμνησο (= να θυμάσαι) τῆς κοινῆς τύχης. → Μονόπτωτο / Αντ.: τῆς τύχης
- Οἱ πατέρες ἡμῶν Μήδων ἐκράτησαν (= νίκησαν). → Μονόπτωτο / Αντ.: Μήδων
8. Στις προτάσεις που ακολουθούν να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων και να τα διακρίνετε σε άμεσα και έμμεσα:
- Κῦρος ἀπέκρυπτεν τοὺς στρατιώτας (άμεσο αντ.) τὴν ἑαυτοῦ λύπην (έμμεσο αντ.).
- Παρέδοσαν τοῖς Θηβαίοις (έμμεσο αντ.) τοὺς νεκροὺς (άμεσο αντ.) ὑποσπόνδους (= κατόπιν συμφωνίας).
- Ἐμοὶ (έμμεσο αντ.) ὁ μὲν γὰρ πατὴρ κατέλιπεν (= κληροδότησε) οὐδέν (άμεσο αντ.).
- ᾿Απέλυσεν ὁ Διονύσιος τῆς τιμωρίας (έμμεσο αντ.) τὸν ἐγκαλούμενον (άμεσο αντ.) (= τον κατηγορούμενο) καὶ παρεκάλεσε τοὺς ἄνδρας τρίτον ἑαυτὸν εἰς τὴν φιλίαν προσλαβέσθαι.
- Οἱ Κορίνθιοι ἐδέοντο (= παρακαλούσαν) τῶν Βοιωτῶν (έμμεσο αντ.) ξυμμάχους γενέσθαι (άμεσο αντ.) σφῶν τε καὶ Ἀργείων καὶ τἆλλα κοινῇ (= από κοινού) πράσσειν (άμεσο αντ.).
9. Να μεταφέρετε τις λέξεις που δίνονται μέσα στην παρένθεση στην πτώση που ζητείται και να δηλώσετε αν αυτές είναι τα άμεσα ή τα έμμεσα αντικείμενα των ρημάτων από τα οποία εξαρτώνται:
- Μιλτιάδης ὤφειλε τῷ δημοσίῳ (έμμεσο αντ.) (τὸ δημόσιον, δοτ. εν.) χρήματα (άμεσο αντ.) (χρῆμα, αιτ. πληθ.).
- Ἔπειτα δὲ ἀναμνήσω ὑμᾶς (άμεσο αντ.) (σύ, αιτ. πληθ.) καὶ τοὺς κινδύνους (έμμεσο αντ.) (ὁ κίνδυνος, αιτ. πληθ.) τῶν ἡμετέρων προγόνων.
- Ἡμεῖς μετεσχήκαμεν (= έχουμε συμμετάσχει) ὑμῖν (έμμεσο αντ.) (σύ, δοτ. πληθ.) σεμνοτάτων ἱερῶν (άμεσο αντ.) (σεμνότατον ἱερόν, γεν. πληθ.),θυσιῶν (άμεσο αντ.) (θυσία, γεν. πληθ.), καλλίστων ἑορτῶν (άμεσο αντ.) (καλλίστη ἑορτή, γεν. πληθ.).
10. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τα αντικείμενα που λείπουν στην πτώση που ζητείται. Στη συνέχεια να μεταφέρετε τα αντικείμενα στα αντίστοιχα τετραγωνίδια και θα δείτε να σχηματίζεται στην έγχρωμη στήλη το όνομα του ιερού νησιού του θεού Απόλλωνα στην αιτιατική πτώση:
- Αἵ τε γυναῖκες ἐν τῇ μάχῃ συνεπελάβοντο (= βοήθησαν) τῷ δῆμῳ (ὁ δῆμος, δοτ.) βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ.
- Σωκράτης ὠφέλει μὲν τοὺς μαθητάς (οἱ μαθηταί, αιτ.), ἐλυσιτέλει (= ωφελούσε) δὲ τοῖς φίλοις (οἱ φίλοι, δοτ.).
- Εἰσί τινες οἳ καὶ ἀγάλλονται ἐπὶ τῷ καταφρονεῖν τῶν ἀρχόντων (οἱ ἄρχοντες, γεν.).
- Ἡ πατρὶς οὐκ ἐπιλανθάνεται (= ξεχνά) τῶν ἀγαθῶν (οἱ ἀγαθοί, γεν.).
