Ενότητα 15- Αρχαία Α' Γυμνασίου

Ἀντωνῖνος Λιβεράλις, Μεταμορφώσεων Συναγωγή 17 (διασκευή)

Αρχαίο Κείμενο	Μετάφραση
Γαλάτεια ἡ Εὐρυτίου τοῦ Σπάρτωνος	Η Γαλάτεια η κόρη του Ευρυτίου, του γιου του Σπάρτωνα,
συνεζύγη ἐν Φαιστῷ τῆς Κρήτης Λάμπρῳ τῷ Πανδίονος,	παντρεύτηκε στη Φαιστό της Κρήτης το Λάμπρο, το γιο του Πανδίονα,
ἀνδρὶ τὰ μὲν εἰς γένος εὖ ἔχοντι, βίου δὲ ἐνδεεῖ.	άντρα ευγενικής καταγωγής, αλλά φτωχό.
Οὗτος, ἐπειδὴ ἐγκύμων ἦν ἡ Γαλάτεια,	Αυτός, όταν εγκυμονούσε η Γαλάτεια,
ηὔξατο μὲν ἄρρενα γενέσθαι αὐτῷ παῖδα,	ευχήθηκε να αποκτήσει αρσενικό παιδί
προηγόρευσε δὲ τῇ γυναικί,	και προειδοποίησε τη γυναίκα του
ἐὰν γεννήσῃ κόρην, ἀφανίσαι.	ότι αν γεννήσει κορίτσι, θα το σκοτώσει.
Τῇ δὲ Γαλατείᾳ ἐγένετο θυγάτηρ.	Η Γαλάτεια απέκτησε κορίτσι.
Καὶ κατοικτείρασα τὸ βρέφος	Και επειδή λυπήθηκε το βρέφος
καὶ τὴν ἐρημίαν τοῦ οἴκου λογισαμένη	και σκέφτηκε την ερήμωση του σπιτιού,
ἐψεύσατο τὸν Λάμπρον ἄρρεν λέγουσα τεκεῖν	είπε ψέματα στο Λάμπρο λέγοντάς του ότι γέννησε αρσενικό παιδί
καὶ ἐξέτρεφεν ὡς παῖδα κοῦρον ὀνομάσασα Λεύκιππον.	και ανέθρεψε το κορίτσι για γιο, αφού το ονόμασε Λεύκιππο.
Ἐπεὶ δὲ ηὔξετο ἡ κόρη καὶ ἐγένετο ἄφατόν τι κάλλος,	Καθώς όμως μεγάλωνε η κόρη και γινόταν ανείπωτα πολύ ωραία,
δείσασα τὸν Λάμπρον ἡ Γαλάτεια,	η Γαλάτεια επειδή φοβήθηκε τον Λάμπρο,
κατέφυγεν εἰς τὸ τῆς Λητοῦς ἱερόν	κατέφυγε στο ιερό της Λητούς
καὶ πλεῖστα τὴν θεὸν ἱκέτευσεν	και ικέτευσε θερμά τη θεά
εἴ πως αὐτῇ κόρος ἡ παῖς ἀντὶ θυγατρὸς δύναιτο γενέσθαι.	μήπως με κάποιο τρόπο μπορούσε το κορίτσι να γίνει γι’ αυτήν αγόρι.
Ἡ δὲ Λητὼ συνεχῶς ὀδυρομένην καὶ ἱκετεύουσαν ᾤκτειρε τὴν Γαλάτειαν	Η Λητώ λυπήθηκε τη Γαλάτεια που συνεχώς θρηνούσε και την ικέτευε
καὶ μετέβαλε τὴν φύσιν τῆς παιδὸς εἰς κόρον.	και μεταμόρφωσε τη φύση του κοριτσιού σε αγόρι.
Ταύτης ἔτι μέμνηνται τῆς μεταβολῆς Φαίστιοι	Αυτή τη μεταμόρφωση οι κάτοικοι της Φαιστού τη θυμούνται ακόμη
καὶ τὴν ἑορτὴν Ἐκδύσια καλοῦσιν,	και ονομάζουν τη γιορτή τους Εκδύσια,
ἐπεὶ τὸν πέπλον ἡ παῖς ἐξέδυ.	γιατί η κόρη απέβαλε τη γυναικεία φύση της.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ.116)

1. Τι ανάγκασε τη Γαλάτεια να καταφύγει στη βοήθεια της Λητώς;
Σύμφωνα με το κείμενο η Γαλάτεια αναγκάστηκε να καταφύγει στη Λητώ για να της ζητήσει να αλλάξει το φύλο του παιδιού της, αφού ο άντρας της, ο Λάμπρος, είχε απειλήσει ότι θα σκοτώσει το παιδί αν είναι κορίτσι. Έχοντας γεννήσει κορίτσι και εξ’ αιτίας του φόβου του άντρα της, η Γαλάτεια αποφάσισε να παρουσιάσει το παιδί ως αγόρι και το ονόμασε Λεύκιππο. Καθώς όμως το παιδί μεγάλωνε άρχισε να αποκαλύπτεται η γυναικεία ομορφιά του. Τότε η Γαλάτεια κατέφυγε στη βοήθεια της Λητούς.

2. Πώς αντέδρασε η Λητώ στους θρήνους της Γαλάτειας;
Η Λητώ λυπήθηκε τη Γαλάτεια που συνεχώς θρηνούσε και την ικέτευε και τη βοήθησε μεταμορφώνοντας την κόρη της σε αγόρι.

3. Σε ποια αίτια οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η παρατηρούμενη και στις μέρες μας (ιδίως σε φτωχότερους πληθυσμούς) προτίμηση για αρσενικά τέκνα; Γνωρίζετε έργα της ελληνικής ή της παγκόσμιας λογοτεχνίας που αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στο θέμα;
Κυρίως στις παλιότερες εποχές, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και σήμερα, οι γονείς προτιμούν αρσενικά παιδιά. Το αγόρι θεωρείται ότι συνεχίζει την γενιά αφού αυτό θα μεταφέρει το επώνυμο της οικογένειας στις επόμενες γενιές. Επίσης, κυρίως στις αγροτικές κοινωνίες, τα αγόρια θεωρούνται πιο παραγωγικά, αφού μπορούν να βοηθούν στις σκληρές χειρωνακτικές γεωργικές δουλειές, παράγοντας εισόδημα για την οικογένεια. Αντίθετα το κορίτσι, θεωρούνταν ότι καταναλώνει περισσότερα απ’ όσα παράγει και γι’ αυτό δεν το προτιμούσαν. Εξάλλου ένα κορίτσι θα έπρεπε να το προικίσουν για να το παντρέψουν. Θα έπρεπε δηλαδή να εκχωρήσουν στον γαμπρό ένα κομμάτι της περιουσίας τους.
Η υποτιμητική αυτή θέση για τις γυναίκες έχει εμπνεύσει πολλούς λογοτέχνες που θέλησαν να στηλιτεύσουν την κοινωνική αυτή αδικία. Η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, η Μήδεια του Ευριπίδη, οι Θεσμοφοριάζουσαι του Αριστοφάνη, είναι μόνο μερικά από τα πολλά παραδείγματα.

Πατήστε εδώ για να μεταφερθείτε στο λεξικό της Νέας Ελληνικής

Αρχαία Ελληνικά / Νέα Ελληνικά	Ενδεικτική Πρόταση
φύση	π.χ. Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να ζει μαζί με άλλους.
φυσικός	π.χ. Είναι φυσικό να πονάει στην κατάστασή της.
φυλή	π.χ. Δεν υπάρχει κατώτερη ή ανώτερη φυλή.
φύλο	π.χ. Το φύλο καθορίζεται κατά βάση από το είδος των γεννητικών οργάνων με τα οποία γεννήθηκε ο οργανισμός
φυτεύω	π.χ. Στον κήπο στο χωριό έχει φυτέψει κάθε λογής λαχανικά.
φυτό	π.χ. Πολλά φυτά έχουν θεραπευτικές ιδιότητες.
φυτικός	π.χ. Προτιμά φυτικές κρέμες γιατί είναι λιγότερο επιβλαβείς για το περιβάλλον.
φυτεία	π.χ. Οι εργάτες δούλευαν στη φυτεία καλαμποκιού από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο.
φυτοκομώ / φυτοκομία	π.χ. Σπούδασε φυτοκομία γιατί είχε σκοπό να αναλάβει τα φυτώρια του πατέρα του.
φυσιολογικός	π.χ. Η συμπεριφορά του δεν ήταν φυσιολογική και αυτό κίνησε σε όλους υποψίες.
φυσιογνωμία / φυσιογνωμικός	π.χ. Μπορούσε να καταλάβει από τη φυσιογνωμία ενός ανθρώπου τα συναισθήματα και τα κίνητρά του.
φυτώριο	π.χ. Δούλευε σε ένα φυτώριο με φράουλες στην Πελοπόννησο.
αυτοφυής	π.χ. Η αυτοφυής χλωρίδα κάνει τη ζούγκλα αδιαπέραστη.
εμφύτευση	π.χ. Η πρώτη εμφύτευση βηματοδότη κάτω από το δέρμα του θώρακος έγινε το 1950.
εμφυτεύω	π.χ. Κανείς εκπαιδευτικός δεν μπορεί να εμφυτεύσει γνώση στα μυαλά των μαθητών.
έμφυτος	π.χ. Είχε ένα έμφυτο χάρισμα στη μουσική που εκδηλώθηκε ήδη όταν ήταν δύο ετών.
ευφυής	π.χ. Αν και ήταν ιδιαίτερα ευφυής, δυσκολευόταν πολύ να πειθαρχήσει στο σχολείο και γι’ αυτό οι βαθμοί του ήταν πάντοτε χαμηλοί.
ιδιοφυής	π.χ. Ο Αϊνστάιν σκέφτηκε έναν ιδιοφυή τρόπο για να εξηγήσει το πώς λειτουργεί το σύμπαν.
ιδιοφυΐα	π.χ. Ο Μότσαρτ ήταν μια μουσική ιδιοφυΐα.
κατάφυτος	π.χ. Ζούσε σε ένα κατάφυτο μέρος στη μέση του βουνού.

Νέα Ελληνικά	Ενδεικτική Πρόταση
φυντάνι	π.χ. Τα παιδιά έφτιαξαν στο σχολείο μικρά φυντάνια από φακές.
φύτρο	π.χ. Το φύτρο είναι ο βλαστός που ξεπηδά από τον σπόρο τις πρώτες ημέρες κατά της διαδικασίας της βλάστησης.
φύτρα	π.χ. Τα φύτρα βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας των υγιεινών τροφών και θεωρούνται «βόμβες» θρεπτικών ουσιών.
φυτρώνω	π.χ. Φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν!
φυτοζωώ	π.χ. Από τότε που έμεινε άνεργος φυτοζωούσε αυτός και η οικογένειά του.
φυτολογία	π.χ. Στο τετράδιο της φυτολογίας όλοι οι μαθητές πρέπει να συγκεντρώσουν όσα περισσότερα φυτά μπορούν.
φυτοφάγος	π.χ. Πολλοί από τους δεινοσαύρους αποκαλύφθηκε ότι ήταν φυτοφάγοι.
φυσιοδίφης	π.χ. Ο φυσιοδίφης Δαρβίνος διατύπωσε τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών.
φυσιολάτρης	π.χ. Ήταν φυσιολάτρης και γι’ αυτό δεν έχανε ευκαιρία για εκδρομές στο βουνό.
φυσικοθεραπεία	π.χ. Μετά την εγχείρηση ο γιατρός του σύστησε μια σειρά από φυσικοθεραπείες.
φυσιογνωμιστής	π.χ. Ένας καλός ψυχολόγος οφείλει να είναι και καλός φυσιογνωμιστής ώστε να μπορεί να ερμηνεύσει τη μη λεκτική μορφή επικοινωνίας.
φυσικομαθηματικός	π.χ. Μορφώθηκε στη Γαλλία και σπούδασε τις φυσικομαθηματικές επιστήμες στο Παρίσι.
δενδροφύτευση	π.χ. Το σχολείο έχει διοργανώσει δενδροφύτευση αυτό το Σάββατο στις περιοχές που κάηκαν από τις καλοκαιρινές φωτιές.
μεγαλοφυής	π.χ. Ο μεγαλοφυής τρόπος με τον οποίο δούλευε τα χρώματα ο Μονέ έκανε τη ζωγραφική του τόσο ιδιαίτερη.
πυκνόφυτος	π.χ. Το μοναστήρι βρίσκεται σε μια πυκνόφυτη πλαγιά στο βουνό.
τριχοφυΐα	π.χ. O άνθρωπος του Νεάντερταλ είχε πολύ περισσότερη τριχοφυΐα από τον Homo Sapiens που τον διαδέχθηκε.

Άσκηση: Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τα ομόρριζα του ρήματος "φύω".

Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ.116)

1. Να γράψετε τι δηλώνουν τα παράγωγα του ρ. φύω ουσιαστικά ἡ φύσις και ἡ φυή, σύμφωνα με όσα έχετε διδαχτεί μέχρι τώρα (πρόσωπο που ενεργεί, ενέργεια/κατάσταση κτλ.).

ἡ φύσις - ενέργεια/κατάσταση
ἡ φυή - ενέργεια/κατάσταση

2. Να συνδυάσετε το επίθετο «φυσικός» με τα παρακάτω ουσιαστικά σε προτάσεις της ν.ε. και να εξηγήσετε τη σημασία του σε καθεμία από αυτές: πλούτος, επιστήμη, συνέπεια, φαινόμενο.

Η κατάφυτη Σαμοθράκη είναι γνωστή για τον φυσικό της πλούτο, καθώς εκεί φύονται πολλά σπάνια είδη φυτών.
Απο μικρός είχε κλήση στις φυσικές επιστήμες και γι' αυτό αποφάσισε να γίνει αστρονόμος.
Η αντίδρασή του ήταν φυσική συνέπεια όσων είχαν προηγηθεί.
Ο άνθρωπος έχει εφεύρει πολλού τρόπους για να προστατεύεται από τα φυσικά φαινόμενα.

3. Να βρείτε τη σημασία των παρακάτω φράσεων στη ν.ε. και να γράψετε μία πρόταση με καθεμία φράση.

φύσει αδύνατο(ν) - Ήταν φύσει αδύνατον να προβλέψει κανείς μια τόσο μεγάλη καταστροφή.
νεκρή φύση - Ζωγράφιζε μόνο νεκρές φύσεις, αλλά τα έργα του ήταν πολύ καλά.
εκ φύσεως - Ήταν εκ φύσεως εσωστρεφής και γι' αυτό δεν είχε πολλούς φίλους.
πάσης φύσεως - Στο μαγαζί του πουλούσε πάσης φύσεως υλικά για οικοδομές.

4. Να βρείτε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις της ν.ε. συνώνυμες των λέξεων: «βλαστάνω», «έξυπνος», «πυκνοφυτεμένος».

βλαστάνω - φυτρώνω
έξυπνος - ευφυής
πυκνοφυτεμένος - πυκνόφυτος

Επίθετα παράγωγα από ρήματα:

Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ.117-118)

1. Να σχηματίσετε από τα παρακάτω ρήματα παράγωγα επίθετα που φανερώνουν ό,τι και η μετοχή ενεστώτα ή παρακειμένου των ρημάτων:

νέμομαι (θ. νομ-) > νομάς
ἐμφαίνω > εμφανής
χαλάω (θ. χαλα-) > χαλαρός
θάλλω (θ. θαλ-) > θαλερός
ἐπιρρέπω > επιρρεπής

2. Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα από τα ρήματα που σας δίνονται και να γράψετε τη σημασία τους:

κωλύω > κωλυτήριος = αυτός που εμποδίζει
ὠφελέω, ὠφελῶ > ωφέλιμος = αυτός που φέρνει όφελος
ἐλεέω, ἐλεῶ > ελεήμων = αυτός που ελεεί
ἄγω > αγώγιμος = αυτός που μπορεί να μεταφερθεί

3. Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Αʹ με τα παράγωγα επίθετά τους στη στήλη Βʹ και να γράψετε δίπλα στο καθένα τη σημασία του.

μιαίνω → μιαρός : μολυσμένος
μνάομαι, μνῶμαι → μνήμων : αυτός που έχει καλή μνήμη
κύπτω (= σκύβω) → κυφός : ο σκυφτός
μιμέομαι, μιμοῦμαι → μιμητικός : αυτός που μιμείται
ἱκνοῦμαι → ἱκανός : αυτός που μπορεί να καταφέρει κάτι

Όπως το "λύω" κλίνονται:

Θύω, πιστεύω, χορεύω, κελεύω, τοξεύω, παύω, στρατεύω, μαντεύω, παιδεύω, θηρεύω, βουλεύω, θεραπεύω, ἐρμηνεύω, πορεύω κ.ά.

Όπως το "διώκω" κλίνονται:

Κηρύττω, ταράττω, πράττω, ἀλλάττω, φυλάττω, τάττω κ.ά.

Όπως το "κόπτω" κλίνονται:

Τρίβω, γράφω, βλάπτω, ῥίπτω, κρύπτω κ.ά.

Όπως το "ἀθροίζω" κλίνονται:

Σπουδάζω, κομίζω, γυμνάζω, σῴζω, παρασκευάζω, πείθω, ἐλπίζω, φροντίζω, κ.ά.

Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ.119)

1. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους χρόνους που ζητούνται στο πρόσωπο που δίνεται.

λογίζεσθε - ἐλογίζεσθε - ἐλογίσασθε
ψεύδεται - ἐψεύδετο - ἐψεύσατο
εὔχονται - ηὔχοντο - ηὔξαντο

2. Να κλίνετε τα ρήματα στον χρόνο που βρίσκονται: ἐτάττετο, ηὔξατο, ἐφυλάξω, ἐπαύσασθε.

Παρατατικός: ἐταττόμην - ἐτάττου - ἐτάττετο - ἐταττόμεθα - ἐτάττεσθε - ἐτάττοντο
Αόριστος: ηὐξάμην - ηὔξω - ηὔξατο - ηὐξάμεθα - ηὔξασθε - ηὔξαντο
Αόριστος: ἐφυλαξάμην - ἐφυλάξω - ἐφυλάξατο - ἐφυλαξάμεθα - ἐφυλάξασθε - ἐφυλάξαντο
Αόριστος: ἐπαυσάμην - ἐπαύσω - ἐπαύσατο - ἐπαυσάμεθα - ἐπαύσασθε - ἐπαύσαντο

3. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στο ίδιο πρόσωπο του άλλου αριθμού διατηρώντας τον χρόνο και τη φωνή.

προηγόρευσε - προηγόρευσαν
κατελύσω - κατελύσασθε
διεπράξαντο - διεπράξατο
ἐπορεύοντο - ἐπορεύετο
ἔκτισε - ἔκτισαν
ἔπειθες - ἐπείθετε

4. Να μεταφέρετε στο ίδιο πρόσωπο του παρατατικού της μέσης φωνής όσα από τα παρακάτω ρήματα βρίσκονται στον ενεστώτα και να μεταφέρετε στο ίδιο πρόσωπο του αορίστου όσα βρίσκονται στον μέλλοντα.

ἀποτρέπεσθε - ἀπετρέπεσθε
ἀντιτασσόμεθα - ἀντετασσόμεθα
φυλάττονται - ἐφυλάττοντο
παιδεύσεται - ἐπαιδεύσατο
κόψῃ - ἐκόψω
πραξόμεθα - ἐπραξάμεθα

5. Να τοποθετήσετε τους ρηματικούς τύπους στη σωστή στήλη και να συμπληρώσετε τους υπόλοιπους χρόνους τους διατηρώντας την έγκλιση, τον αριθμό και το πρόσωπο: προσδέχεται, ἥπτου, κατασκευάζονται, ἀναγκάσεσθε, συνεσκευάσω.

προσδέχεται - προσεδέχετο - προσδέξεται - προσεδέξατο
ἅπτει - ἥπτου - ἅψει - ἥψω
κατασκευάζονται - κατεσκευάζοντο - κατασκευάσονται - κατεσκευάσαντο
ἀναγκάζεσθε - ἠναγκάζεσθε - ἀναγκάσεσθε - ἠναγκάσασθε
συσκευάζει - συνεσκευάζου - συσκευάσει - συνεσκευάσω

6. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο οριστικής του χρόνου που ζητείται στην παρένθεση.

῞Οσοι ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ὅπλα ἔφερον (φέρω, παρατ.), οὗτοι γυμνοὶ ἐγίγνοντο (γίγνομαι, παρατ.) πρὸς τὰ τοξεύματα καὶ τἆλλα βέλη. ἀνεχώρησαν οὖν καὶ αὐτοῦ ἐστρατοπεδεύσαντο (στρατοπεδεύομαι, αόρ.) παρὰ τὸν ποταμόν.
Οἱ μὲν ῞Ελληνες παρεσκευάζοντο (παρασκευάζομαι, παρατ.) πρὸς τοὺς Πέρσας καὶ πρὸς τὸν κίνδυνον· οἱ δὲ πολέμιοι ἐτόξευον (τοξεύω, παρατ.) καὶ ἐσφενδόνων.
῾Ηριππίδας, ἐπεὶ ὑπέσχετο (= υποσχέθηκε) αὐτῷ, ἐθύετο (θύομαι, παρατ.) καὶ ἐπορεύετο (πορεύομαι, παρατ.) σὺν ᾗ εἶχε δυνάμει (= με όση δύναμη είχε).
Μετὰ δὲ τοῦτο ἤρξατο (άρχομαι, αόρ.) λόγου ὁ Φαρνάβαζος.