Ενότητα 10 - Αρχαία Ελληνικά Β' Γυμνασίου

Λουκιανός, Νεκρικοὶ Διάλογοι 24.2-3 (διασκευή)

Αρχαίο Κείμενο
Μετάφραση
​ΣΩΣ. Ὁπόσα ἔπραττον ἐν τῷ βίῳ,
ΣΩΣ: Όσα από αυτά που έκανα στη ζωή μου
πότερα ἑκών ἔπραττον
τι από τα δύο: τα έκανα με τη θέλησή μου
ἢ ἐπεκέκλωστό μοι ὑπὸ τῆς Μοίρας;
ή μου είχαν καθοριστεί από τη Μοίρα;
ΜΙΝ: Ὑπὸ τῆς Μοίρας δηλαδή.
ΜΙΝ: Είναι φανερό από τη Μοίρα.
ΣΩΣ: Οὐκοῦν καὶ οἱ χρηστοὶ ἅπαντες καὶ οἱ πονηροὶ δοκοῦντες
ΣΩΣ: Λοιπόν, και όλοι οι ενάρετοι και όσοι φαίνονται κακοί
ἐκείνῃ ὑπηρετοῦντες ταῦτα ἐδρῶμεν;
κάναμε αυτά υπηρετώντας εκείνη;
ΜΙΝ: Ναί, τῇ Κλωθοῖ, ἥ ἑκάστῳ ἐπέταξε γεννηθέντι τὰ πρακτέα.
ΜΙΝ: Ναι, (κάνουμε το θέλημα) της Κλωθώς η οποία όρισε για τον καθένα τι έπρεπε να κάνει, όταν γεννήθηκε.
ΣΩΣ: Εἰ τοίνυν ἀναγκασθεὶς τις ὑπ’ ἅλλου φονεύσαι τινὰ
ΣΩΣ: Εάν λοιπόν κάποιος, εξαναγκασμένος από κάποιον άλλον, σκοτώσει κάποιον
οὐ δυνάμενος ἀντιλέγειν,
χωρίς να μπορεί να προβάλλει αντίρρηση
οἷον δήμιος ἢ δορυφόρος,
​όπως για παράδειγμα ένας δήμιος ή ένας δορυφόρος
ὁ μὲν δικαστῇ πεισθείς, ὁ δὲ τυράννῳ,
ο ένας υπακούοντας σε δικαστή, κι άλλος σε τύραννο,
τίνα αἰτιάσῃ τοῦ φόνου;
ποιον θα κατηγορήσεις για το φόνο;
ΜΙΝ: Δῆλον ὡς τὸν δικαστὴν ἢ τὸν τύραννον
ΜΙΝ: Είναι φανερό το δικαστή ή τον τύραννο,
ἐπεὶ οὐδὲ τὸ ξίφος αὐτό·
κι όχι το ίδιο το ξίφος·
ὑπηρετεῖ γὰρ ὄργανον ὂν τοῦτο πρὸς τὸν θυμὸν τῷ πρώτῳ παρασχόντι τὴν αἰτίαν.
γιατί ως όργανο εκτελεί τη θέληση του πρωταιτίου.
ΣΩΣ: Οὐκοῦν ὁρᾷς πῶς ἄδικα ποιεῖς
ΣΩΣ: Βλέπεις, λοιπόν, πόσο άδικα κάνεις
κολάζων ἡμὰς ὑπηρέτας γενομένους ὧν ἡ Κλωθὼ προσέταττεν;
να μας τιμωρείς επειδή γίναμε υπηρέτες αυτών που η Κλωθώ διατάζει;
Οὐ γὰρ δὴ ἐκεῖνό γε εἰπεῖν ἔχοι τὶς ὡς ἀντιλέγειν δυνατὸν ἦν
Γιατί βέβαια δεν μπορεί κανεί να υποστηρίζει εκείνο, ότι δηλαδή ήταν δυνατό να προβάλλει αντίρρηση
τοῖς μετὰ πάσης ἀνάγκης προστεταγμένοις.
σε εντολές που έπρεπε κατ’ ανάγκη να εκτελεστούν
ΜΙΝ: Ὧ Σώστρατε, πολλὰ ἴδοις ἂν καὶ ἄλλα οὐ κατὰ λόγον γιγνόμενα,
ΜΙΝ: Σώστρατε, θα δεις κι άλλα πολλά παράλογα
εἰ ἀκριβῶς ἐξετάζοις.
αν τα εξετάζεις με ακρίβεια.
Ἀπόλυσον αὐτόν, ὦ Ἑρμῆ, καὶ μηκέτι κολαζέσθω.
Ερμή, ελευθέρωσέ τον κι ας μην τιμωρείται άλλο πια.
Ὅρα δὲ μὴ καὶ τοὺς ἄλλους νεκροὺς τὰ ὅμοια ἐρωτᾶν διδάξῃς.
​Πρόσεξε όμως να μη διδάξεις και στους άλλους νεκρούς να ρωτούν παρόμοια.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 77-78)

1. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τον συλλογισμό με τον οποίο ο Σώστρατος αποποιείται την ευθύνη για τις εγκληματικές πράξεις του. Να σχολιάσετε την επιχειρηματολογία του.
Ο ληστής Σώστρατος έχοντας πάει στον Κάτω Κόσμο προσπαθεί να πείσει τον κριτή του κάτω κόσμου, τον Μίνωα, ότι δεν είναι υπεύθυνος για τις εγκληματικές του πράξεις. Υποστηρίζει λοιπόν ότι όποιος εκτελεί μια εντολή την οποία δεν επιλέγει ελεύθερα, δεν είναι υπεύθυνος γι᾽ αυτή. Έτσι, ο δήμιος δεν είναι αυτός που φταίει για έναν θάνατο, αλλά ο δικαστής που καταδίκασε τον κατηγορούμενο σε θάνατο. Αντίστοιχα, ένας στρατιώτης που θα σκοτώσει κάποιον υπακούοντας στον τύραννο που τον διατάζει, δεν φταίει ο ίδιος, αλλά ο τύραννος. Με ανάλογο τρόπο και ο Σώστρατος δεν είναι πραγματικά υπεύθυνος για όσα έχει κάνει γιατί δεν έχει επιλέξει εκείνος τον τρόπο που θα ζήσει και τις πράξεις που θα εκτελέσει, αλλά η μοίρα. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των αρχαίων, η μοίρα καθορίζει το σύνολο της ζωής ενός ανθρώπου κατά τη γέννησή του.
 
2. Πώς αντιδρά ο σοφός κριτής Μίνωας στην επιχειρηματολογία του Σώστρατου;
Στην επιχειρηματολογία του Σώστρατου ο σοφός κριτής Μίνωας θετικά. Αναγκάζεται να συμφωνήσει με τον συλλογισμό του αφού δεν μπορεί λογικά να τον καταρρίψει. Μάλιστα παραδέχεται ότι συμβαίνουν πολλά παράδοξα πράγματα στις ζωές των ανθρώπων. Υπακούοντας λοιπόν στην λογική διατάζει τον Ερμή να ελευθερώσει τον Σώστρατο και να μην τιμωρηθεί πια για τις εγκληματικές του πράξεις. Ωστόσο τον συμβουλεύει να μην δασκαλέψει και τους άλλους νεκρούς να προβάλλουν την ίδια με αυτόν επιχειρηματολογία.
 
3. Στην εισαγωγή του κειμένου της Ενότητας διαβάζουμε: «Ο Λουκιανός... αμφισβητεί τις αυθεντίες, ειρωνεύεται τη ματαιοδοξία των ανθρώπων, τα σύμβολα και τις ξεπερασμένες ιδέες». Ποιες από τις παρατηρήσεις αυτές επιβεβαιώνονται από το κείμενο που μόλις μελετήσατε;
Μέσα από το κείμενό του βλέπουμε πως ο Λουκιανός ασκεί κριτική στις κυρίαρχες ιδέες της εποχής του. Έτσι ο Σώστρατος προβάλλεται σαν ένας ήρωας που, αν και ένοχος, έχει το δικαίωμα να αντισταθεί στην αυθαίρετη τιμωρία του Μίνωα. Μέσα από τη λογική και την εξυπνάδα του καταφέρνει να γελοιοποιήσει την άδικη τιμωρία που επιβάλλεται στους νεκρούς. Το επιχείρημα που χρησιμοποιεί αναδεικνύει το πολύ σημαντικό θέμα της αντίφασης που υπάρχει ανάμεσα στην πίστη στη μοίρα από τη μοίρα και στην ελεύθερη επιλογή των πράξεων από την άλλη. Ή κάποιος είναι ελεύθερος να επιλέξει τι θα κάνει, και άρα υπεύθυνος για την πράξη του αυτή, ή η μοίρα έχει καθορίσει από την αρχή της ζωής του ανθρώπου τα πάντα, και άρα ο άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση και συνεπώς δεν είναι δίκαιο να τιμωρηθεί για όσα κάνει, αφού δεν τα έχει ο ίδιος επιλέξει.
 
4. Η αντίληψη πως οι ανθρώπινες πράξεις είναι προδιαγεγραμμένες από τη μοίρα επιβιώνει ως τις μέρες μας. Πώς εξηγείται, κατά τη γνώμη σας, αυτό;
 Η μοίρα ταυτίζεται με το πεπρωμένο, το γραφτό μας ή το κισμέτ. Ακόμη και σήμερα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι δεν είναι ελεύθεροι για τις πράξεις τους, αλλά ακολουθούν μια προδιαγεγραμμένη από τη μοίρα τους πορεία. Η αντίληψη αυτή ενισχύεται κυρίως λόγω της έλλειψης θετικιστικής παιδείας, αλλά και των θρησκευτικών αντιλήψεων που θέλουν τον Θεό παντογνώστη της μελλοντικής ζωής του κάθε ανθρώπου. Η αντίληψη αυτή βέβαια, δημιουργεί στον άνθρωπο μια ανακούφιση αφού τον απαλλάσσει από την ευθύνη των πράξεών του. Πολλοί άνθρωποι προτιμούν να παραιτηθούν από την ελευθερία τους παρά να αναλάβουν την ευθύνη τους και γι᾽ αυτό εξακολουθούν να πιστεύουν σε τέτοιου είδους αντιλήψεις. 

Πατήστε εδώ για να μεταφερθείτε στο λεξικό της Νέας Ελληνικής

Αρχαία/Νέα Ελληνική
Ενδεικτική πρόταση
​βιῶ (-ώνω)
π.χ. Βιώνει μεγάλη μοναξιά.
​ἡ βίωσις (-η)
π.χ. Η βίωση τραυματικών εμπειριών μπορεί να στιγματίσουν τον άνθρωπο για πάντα.
​βιοτικός
π.χ. Το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων σήμερα είναι πολύ καλύτερο από αυτό του προηγούμενου αιώνα.
​βιώσιμος [= αυτός που μπορεί να ζήσει]
π.χ. Αν και έκαναν πολλές προσπάθειες η επιχείρηση αποδείχθηκε ότι δεν ήταν πλέον βιώσιμη.
​ἡ βιογραφία [= το βιβλίο που αφηγείται τη ζωή κάποιου]
π.χ. Η βιογραφία του Γιώργου Σεφέρη περιγράφει τα γεγονότα της ζωής του που συνέβαλαν στην συγγραφή των ποιημάτων του. 
βιολόγος [= (α.ε.) ηθοποιός, μίμος, (ν.ε.) επιστήμονας που​ασχολείται με τη βιολογία]
π.χ. Ο βιολόγος μας δίδαξε τη δομή του κυττάρου.
βιομήχανος [= (α.ε.) ευφυής, (ν.ε.) ο ιδιοκτήτης εργοστασίου]
π.χ. Ο πατέρας του είναι βιομήχανος και γι᾽ αυτό μπορεί να ξοδεύει τόσα πολλά χρήματα για το ντύσιμό του. 
​ἀβίωτος [= ανυπόφορος, που δεν αντέχω να τον ζήσω]
π.χ. Μου έκανε τον βίο αβίωτο με τις παραξενιές του.
αἰωνόβιος [= που έχει ζήσει πολλά χρόνια]
π.χ. Οι χελώνες είναι αιωνόβιες αφού ζουν κατά μέσο όρο 150 χρόνια. 
ἀμφίβιος [= που ζει και στη στεριά και στο νερό]
π.χ. Οι βάτραχοι είναι αμφίβια και γι᾽ αυτό μπορούν να ζουν και στη στεριά και στο νερό. 
​ἀναβιῶ (-ώνω) [= φέρνω ξανά στη ζωή]
π.χ. Οι κάτοικοι του μικρού χωριού αναβιώνουν κάθε χρόνο τα γεγονότα της απελευθέρωσής τους από τους Τούρκους.
​ἡ ἀναβίωσις (-η)
π.χ. Σκοπός της πολιτιστικής οργάνωσης ήταν η αναβίωση κάποιων ξεχασμένων εθίμων. 
​ἀποβιῶ (-ώνω)
π.χ. Απεβίωσε χθες σε ηλικία 89 ετών ο διάσημος ηθοποιός που πάλευε με τον καρκίνο. 
​διαβιῶ (-ώνω)
π.χ. Υπάρχουν πληθυσμοί που διαβιώνουν κάτω από άθλιες συνθήκες.
​ἡ διαβίωσις (-η)
π.χ. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης καταπόνησαν την υγεία του.  
ἐπιβιῶ (-ώνω)
π.χ. Αν και η σύγκρουση του λεωφορείου ήταν σφοδρή, όλοι οι επιβάτες κατάφεραν να επιβιώσουν.
​ἡ ἐπιβίωσις (-η)
π.χ. Είναι αδύνατη η επιβίωση ενός οργανισμού έξω από την ατμοσφαιρα της γης. 
συμβιῶ (-ώνω)
π.χ. Στο έργο του συμβιώνουν οι παραδοσιακές αξίες και οι σύγχρονες ιδέες. 
​ἡ συμβίωσις (-η)
π.χ. Η συμβίωση των δύο πολιτισμών αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση. 
βραχύβιος [= αυτός που ζει λίγο]
π.χ. Η συνθήκη ειρήνης αποδείχθηκε βραχύβια αφού πολύ γρήγορα ξέσπασε πόλεμος.
​ἔμβιος
π.χ. Κανένα έμβιο ον δεν είναι αθάνατο.
​ἡμερόβιος [για ζώα που ενεργοποιούνται στη διάρκεια της ημέρας]
π.χ. Οι γάτες είναι ημερόβια ζώα, σε αντίθεση με τα ποντίκια που είναι νυκτόβια. 
μακρόβιος [= που ζει πολλά χρόνια]
π.χ. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών συνήθως είναι μακρόβιοι. 
​σύμβιος (ν.ε. η συμβία) [= που ζει μαζί με κάποιον άλλο]
π.χ. Ζήτησε από τη συμβία του να παντρευτούν. 
Νέα Ελληνική
Ενδεικτική πρόταση
​βίωμα
π.χ. Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας είναι πολύ σημαντικά για την ψυχολογική ανάπτυξη ενός ενήλικα. 
​βιωματικός
π.χ. Το σχολείο μας διοργανώνει βιωματικά σεμινάρια.
βιωματικότητα [= ύπαρξη βιωμάτων: μνημών, εμπειριών και συναισθημάτων σε συνδυασμό με αισθητηριακή ικανότητα]
π.χ. Η βιολογική βιωματικότητα, προαπαιτεί μεταιχμιακό σύστημα ανατροφοδοτούμενο με πληροφορίες σημασμένες από νευροδικτυακή αξιολόγηση. 
​βιωσιμότητα [= η πιθανότητα, η δυνατότητα κάποιου να επιβιώσει]
π.χ. Μετά και την πτώση των εσόδων του προηγούμενου μήνα, η βιωσιμότητα της επιχείρησης είναι αμφίβολη.
​βιογένεση [= βιολογική θεωρία σύμφωνα με την οποία οι ζωντανοί οργανισμοί γεννιούνται ή προέρχονται μόνο από όμοιούς τους]
π.χ. Ο νόμος της βιογένεσης, που αποδίδεται στον Λουί Παστέρ, είναι το συμπέρασμα ότι σύνθετοι ζωντανές οντότητες προέρχονται μόνο από άλλες ζωντανές οντότητες, μέσω της αναπαραγωγής.
βιοηθική [= είναι ο κλάδος εκείνος της επιστήμης που ασχολείται με τα ηθικά προβλήματα που προέκυψαν από τις νέες ανακαλύψεις της Βιολογίας]
π.χ. Το αν είναι ηθική ή όχι η κλωνοποίηση ανθρώπου είναι ένα ζήτημα για το οποίο οι διάφοροι επιστήμονες της βιοηθικής έχουν διαφορετικές απόψεις. 
​βιοθεωρία [= οι αντιλήψεις ενός ανθρώπου απέναντι στην ζωή και τον θάνατο, την ύπαρξη (δική μας και των άλλων ανθρώπων) καθώς και την πραγματικότητα]
π.χ. Σύμφωνα με τη βιοθεωρία κάθε χριστιανού, ολοκληρωμένος άνθρωπος είναι αυτός που αγαπάει τον διπλανό του.
βιοτέχνης [= ο ιδιοκτήτης βιοτεχνίας]
π.χ. H κυβέρνηση υποσχέθηκε να ενισχύσει τους βιοτέχνες με δάνεια.
​βιότοπος [= φυσικός χώρος που προσφέρει σε ορισμένο σύνολο ζώων ή φυτών σχετικά σταθερούς όρους διαβίωσης]
π.χ. Ο βιότοπος της χελώνας καρέτα καρέτα στη Ζάκυνθο κινδυνεύει με αφανισμό.
βιοψία [= μικροσκοπική εξέταση τμήματος ιστού που έχει αφαιρεθεί από το σώμα ζωντανού οργανισμού]
π.χ. Οι γιατροί δεν μπόρεσαν να κάνουν διάγνωση παρά τις επανειλημμένες βιοψίες.
​βιοπάλη [= η εργασία, ο αγώνας των φτωχών εργαζομένων για την επιβίωσή τους]
π.χ. Εξαιτίας της δεινής οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς του αναγκάστηκε να μπει στη βιοπάλη από μικρό παιδί. 
βιοπορισμός [= η εξασφάλιση των υλικών μέσων επιβίωσης]
π.χ. Tραγουδάει ερασιτεχνικά κι όχι για βιοπορισμό.
αερόβιος [= αυτός που ​χρειάζεται οξυγόνο για να ζήσει / που σχετίζεται με την αναπνοή σε κατάσταση εγρήγορσης (αερόβια άσκηση)]
π.χ. Aερόβια άσκηση είναι κάθε άσκηση στην οποία κινούνται ρυθμικά και επαναλαμβανόμενα μεγάλες μυϊκές ομάδες του σώματος, με συνέπεια την ταχύτερη καύση θερμίδων, που ευνοεί περισσότερο την προσπάθεια να χάσετε βάρος.
​αντιβίωση [= αγωγή για τη θεραπεία βακτηριακών λοιμώξεων]
π.χ. Ο γιατρός του έγραψε ένα αντιβιοτικό σιρόπι για να του πέσει ο πυρετός. ​
αντιβιοτικό [= φάρμακο για τη θεραπεία βακτηριακών λοιμώξεων]
π.χ. Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών είναι μία από τις κύριες αιτίες της ιικής ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά, μιας μείζονος απειλής για τη δημόσια υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο.
αυτοβιογραφία [= βιβλίο όπου κάποιος αφηγείται την ίδια του τη ζωή]
π.χ. Ο Μακρυγιάννης έμαθε γράμματα σε μεγάλη ηλικία για να γράψει την αυτοβιογραφία του και τη συμμετοχή του στην επανάσταση.
​ισόβιος [= για όλη τη ζωή]
π.χ. Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τα εγκλήματά του. 
κοινόβιο [= το να ζεις μαζί με άλλους ανθρώπους και να υπακούς σε κοινές αρχές και κανόνες που ρυθμίζουν το είδος της συμβίωσης, π.χ. τα μοναστήρια]
π.χ. Τα κιμπούτς ήταν Ισραηλινά κοινόβια όπου άνδρες και γυναίκες απολάμβαναν τα ίδια δικαιώματα, όταν στον υπόλοιπο κόσμο οι τελευταίες δεν είχαν καν κατακτήσει το δικαίωμα της ψήφου. 
​λαθρόβιος [=που ζει και κινείται κρυφά, διαφεύγοντας την κοινή προσοχή]
π.χ. Το λαθρόβιο επαναστατικό έντυπο κατάφερε να κυκλοφορήσει στα περισσότερα σπίτια της Αθήνας χωρίς να γίνει αντιληπτό από τις αρχές. 
ορεσίβιος [= ορεινός, αυτός που ζει στο βουνό]
π.χ. Οι ορεσίβιοι άνθρωποι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. 
σωσίβιο [= αυτό που σώζει τη ζωή]
π.χ. Η βοήθειά του ήταν ένα σωσίβιο σωτηρίας για να τα καταφέρω.

Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 79)

1. Για τις λέξεις που δίνονται να γράψετε από μία τουλάχιστον λέξη (ουσιαστικό ή επίθετο) της ν.ε. από την ίδια οικογένεια:
  • βιολόγος → βιολογικός, βιολογία
  • βιομήχανος →  βιομηχανικός, βιομηχανία
  • μακρόβιος → μακροβιότητα
  • βιοτέχνης →  βιοτεχνικός, βιοτεχνία
  • βιοπορισμός → βιοποριστικός

2. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με την κατάλληλη λέξη από τον Λεξιλογικό Πίνακα:
  • Μου έκανε τον βίο αβίωτο. Είναι πολύ απαιτητικός εργοδότης.
  • Κατά τη διάρκεια της εγχείρησης οι γιατροί πήραν ένα δείγμα για βιοψία , προκειμένου να εκτιμήσουν τη φύση του προβλήματος.
  • Οι μοναχοί που γνωρίσαμε ζουν σε ένα κοινόβιο στη Μακεδονία.
  • Μόλις εγκατασταθήκαμε στην καμπίνα μας, ο καμαρότος φρόντισε να μας ενημερώσει πού βρίσκονταν τα σωσίβιά μας, για την περίπτωση κινδύνου.
  • Η συμβίωση μαζί της είναι πολύ εύκολη. Είναι καλή νοικοκυρά και ζεστός άνθρωπος.
  • Καταδικάστηκε σε εισόβια κάθειρξη για τα εγκλήματα που διέπραξε.

3. Να εξηγήσετε τη σημασία και τη χρήση των φράσεων που δίνονται. Συμβουλευτείτε τα λεξικά σας:
  • βίος και πολιτεία → Περιπετειώδης ζωή
  • βίοι παράλληλοι → Όταν οι ζωές δύο ανθρώπων έχουν πολλές ομοιότητες 
  • ελαφρά βιομηχανία  → Η βιομηχανία που παράγει προϊόντα ευρείας κατανάλωσης. 
  • βαριά βιομηχανία → Η βιομηχανία που παράγει είδη παραγωγής, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, μηχανές κλπ.
  • βιομηχανική κοινωνία → Η κοινωνία που δεν είναι αγροτική / Η κοινωνία μετά τη βιομηχανική επανάσταση.
  • βιομηχανική ζώνη → Η περιοχή όπου υπάρχουν βιομηχανίες.
  • βιολογικός καθαρισμός → Αφορά στην επεξεργασία λυμάτων. Δηλαδή τη διαδικασία μέσω της οποίας διαχωρίζονται οι μολυσματικές ουσίες από το νερό των λυμάτων. 
  • βιολογικός πόλεμος → Πόλεμος που δεν χρησιμοποιεί συμβατικά όπλα αλλά με παθογόνους οργανισμούς που προκαλούν θάνατο. 

​Απαντήσεις στις επαναληπτικές ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 79-80)

1. Να κατατάξετε τις σύνθετες λέξεις της α.ε. στον πίνακα που ακολουθεί ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκει το α΄ συνθετικό τους: 
  • ουσιαστικό → λαιμητόμος, κοσμογονία, μισθοδότης, κωμόπολις, ἀνδράποδον
  • επίθετο → βραδύπους, ἀξιόπιστος, πάγχρηστος
  • ρήμα → φυγόπονος
  • επίρρημα → - 
  • πρόθεση → πρόσοδος, πρόγνωσις
  • αχώριστο μόριο → ἄοκνος
​
2. Να σχηματίσετε σύνθετα ονόματα της α.ε. με τα συνθετικά που δίνονται:
  • φίλος + θεός → φιλόθεος
  • παρά + σῖτος → παράσιτος
  • ὑπέρ + μέτρον → ὑπέρμετρος
  • πολύς + πρᾶγμα → πουλπράγμων
  • δῆμος + γέρων → δημογέρων
  • μετά + οἶκος → μέτοικος
  • σάρξ + τρώγω (θ. φαγ-) → σαρκοφάγος
  • πείθω + ἡνία →  πειθήνιος

3. Να αναλύσετε ετυμολογικά τις σύνθετες λέξεις της α.ε. που σας δίνονται. Στη συνέχεια να προσδιορίσετε σε ποιο μέρος του λόγου ανήκει κάθε συνθετικό τους μέρος (λέξη κλιτή, άκλιτη κτλ.), π.χ. παιδαγωγός: παῖς + ἄγω.
  • παρατίθημι → παρά (πρόθεση) + τίθημι (ρήμα)
  • μεταδίδωμι →  μτά (πρόθεση) + δίδωμι (ρήμα)
  • ἄτεκνος → ἀ (αχώριστο μόριο) + τέκνον (ουσιαστικό)
  • ὁμοτράπεζος → ὁμοῦ (επίρρημα) + τράπεζα (ουσιαστικό)
  • παυσίπονος → παύω (ρήμα) + πόνος (ουσιαστικό)
  • καλοήθης → καλός (επίθετο) + ἦθος (ουσιαστικό)
  • εἰσπράκτωρ → εἰς (πρόθεση) + πράκτωρ (ουσιαστικό)
  • ὁδηγός → ὁδός (ουσιαστικό) + ἄγω (ρήμα) 
  • δορυφόρος → δόρυ (ουσιαστικό) + φέρω (ρήμα) 

4. Χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της α.ε. Προσοχή στις αλλαγές στο β΄ συνθετικό, όπου χρειάζονται:
  • σύν + λέγω → ὁ σύλλογος
  • οἶνος + χέω → ὁ οἰνοχόος
  • ὕδωρ + φέρω → ὁ ὑδροφόρος
  • νομός + ἄρχω → ὁ νομάρχης
  • ὀκτώ + πούς → ὁ ὀκτάπους
  • ψυχή + πέμπω → ὁ ψυχοπομπός
  • ἄλλος + γλῶσσα → ὁ ἀλλόγλωσσος

5. Χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα ονόματα της α.ε. Προσοχή στις αλλαγές των ρημάτων ως β΄ συνθετικών:
  • κρέας + πωλῶ → ὁ κρεοπώλης
  • δυσ- + σέβομαι → ὁ δυσσεβής
  • γυμνάσιον + ἄρχω → ὁ γυμνασιάρχης
  • νίκη + φέρω → ὁ νικηφόρος
  • ψυχή + φθείρω → ὁ ψυχοφθόρος
  • χείρ + ἄγω → ὁ χειραγωγός

6. Να γράψετε τα παρασύνθετα ρήματα σε -έω που προέρχονται από τα σύνθετα ονόματα:
  • ἀπειθής →  ἀπειθέω, -ῶ
  • λογομάχος → ἀργυρολογέω, -ῶ
  • ἀργυρολόγος → λογομαχέω, -ῶ 
  • ὀλιγόψυχος → ὀλιγοψυχέω, -ῶ

​Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 80-81)

1. τὸ ξίφος, ὑπηρέτας: Να κλίνετε τα ουσιαστικά.
Ενικός αριθμός
  • τὸ ξίφος / ὁ ὑπηρέτης
  • τοῦ ξίφους / τοῦ ὑπηρέτου
  • τῷ ξίφει / τῷ ὑπηρέτῃ
  • τὸ ξίφος / τὸν ὑπηρέτην
  • ὦ ξίφος / ὦ ὑπηρέτα
Πληθυντικός αριθμός
  • τὰ ξίφη / οἱ ὑπηρέται
  • τῶν ξιφῶν / τῶν ὑπηρετῶν
  • τοῖς ξίφεσι / τοῖς ὑπηρέταις
  • τὰ ξίφη / τοὺς ὑπηρέτας
  • ὦ ξίφη / ὦ ὑπηρέται

​2. Να αναγνωρίσετε γραμματικά τον τύπο ἑκὼν και να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με την ονομαστική, γενική και δοτική του επιθέτου στο γένος και στον αριθμό όπου βρίσκεται:
  • ονομ.: ἑκών
  • γεν.: ἑκόντος
  • δοτ.: Ἑκοντι

3. ἔχοι: Να γράψετε το γ΄ ενικό και β΄ πληθυντικό του ίδιου χρόνου στις εγκλίσεις του παρακάτω πίνακα.
  • γ᾽ εν.: ἔχει / ἔχῃ / ἔχοι
  • β᾽ πληθ.: ἔχετε / ἔχητε / ἔχοιτε

4. μοι, τοῦτο, ὧν: Να κλιθούν στο γένος και στον αριθμό όπου βρίσκονται.
  • ονομ.: ἐγώ / τοῦτο / ἅ
  • γεν.: ἐμοῦ, μου / τούτου / ὧν
  • δοτ.: ἐμοί, μοι / τούτῳ / οἷς
  • αιτ.: ἐμέ, με / τοῦτο / ἅ

5. οἱ χρηστοὶ ἅπαντες, πάσης ἀνάγκης: Να κλιθούν οι φράσεις στο γένος και στον αριθμό όπου βρίσκονται.
  • οἱ χρηστοὶ ἅπαντες
  • τῶν χρηστῶν ἁπάντων
  • τοῖς χρηστοῖς ἅπασι
  • τοὺς χρηστοὺς ἅπαντας
  • ὦ χρηστοὶ ἅπαντες

  • ἡ πᾶσα ἀνάγκη
  • τῆς πάσης ἀνάγκης
  • τῇ πάσῃ ἀνάγκῃ
  • τὴν πᾶσαν ἀνάγκην
  • ὦ πᾶσα ἀνάγκη

6. Εἰ τοίνυν ἀναγκασθείς τις ὑπ’ ἄλλου φονεύσαι τινὰ οὐ δυνάμενος ἀντιλέγειν, οἷον δήμιος ἢ δορυφόρος, ὁ μὲν δικαστῇ πεισθείς, ὁ δὲ τυράννῳ, τίνα αἰτιάσῃ τοῦ φόνου; Να αναγνωρίσετε γραμματικά τις ερωτηματικές και αόριστες αντωνυμίες και να τις κλίνετε στο γένος όπου βρίσκονται και στους δύο αριθμούς.
  • τις → Ονομ. ενικού, αρσενικό γένος της αόριστης αντωνυμίας.
  • τινά → Αιτ. ενικού, αρσενικού γένους της αόριστης αντωνυμίας.
  • τίνα → Αιτ. ενικού, αρσενικού γένους της ερωτηματικής αντωνυμίας.
Αόριστη αντωνυμία: τίς / τινὸς ή του / τινὶ ή τῳ / τινὰ // τινές / τινῶν / τισί / τινάς
Ερωτηματική αντωνυμία: τίς / τίνος ή τοῦ / τίνι ή τῷ / τίνα // τίνες / τίνων / τίσι / τίνας

7. ἴδοις ἄν: Να σχολιάσετε τη σημασία της ευκτικής (με ιδιαίτερη προσοχή στο ἄν).
  • Πρόκειται γαι δυνητική ευκτική και εκφράζει το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον. Μεταφράζεται: "θα μπορούσες να δεις".

8. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώρισή τους στη στήλη Β΄ και στη συνέχεια να γράψετε το α΄ ενικό πρόσωπο ενεστώτα κάθε ρήματος στην έγκλιση και στη φωνή όπου βρίσκεται:
  • παιδεύοιεν → γ΄ πληθ. ευκτ. ενεστ.
  • εἴην → α΄ εν. ευκτ. ενεστ.
  • λελυκὼς ᾖ → γ΄ εν. υποτ. παρακ. 
  • θεραπεύσωμεν → α΄ πληθ. υποτ. αορ.
  • θύσοιτε → β΄ πληθ. ευκτ. μέλλ. 

9. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των ουσιαστικών και να τα τονίσετε:
  • τὸν μεγαλόφρονα ῥητορα
  • τὰς εὐκόσμους ἀσπιδας
  • τῷ σεβαστῷ φυλακι
  • τῶν ἀνδρείων Ἑλληνων 
  • τοῦ μεγάλου γυπός

​Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 81-82)

10. Να αναγνωρίσετε τα απαρέμφατα των παρακάτω φράσεων αναφέροντας τη συντακτική θέση, το είδος και το υποκείμενό τους. Κατόπιν να εξετάσετε, όπου χρειάζεται, αν παρατηρείται ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία:
  • Ἐμοὶ δοκεῖ τούτῳ διαφέρειν ἄνδρα τῶν ἄλλων ζῴων, τῷ λόγῳ. → ειδικό απαρέμφατο, υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα δοκεῖ, παίρνει ως υποκείμενο το ἄνδρα.
  • Οἱ Πέρσαι οἴονται τοὺς ἀχαρίστους καὶ περὶ θεῶν ἀμελῶς ἔχειν. → ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα οἴονται, παίρνει ως υποκείμενο το ἀχαρίστους, σχηματίζοντας ετεροπροσωπία.
  • Ὑμεῖς τοίνυν εἰώθατε (= συνηθίζετε) ἐρωτᾶν, τί χρὴ ποιεῖν. → ἐρωτᾶν: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα εἰώθατε, παίρνει ως υποκείμενο το ὑμεῖς, σχηματίζοντας ταυτοπροσωπία / ποιεῖν: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο απρόσωπο ρήμα χρὴ, παίρνει ως υποκείμενο το εννούμενο ὑμᾶς. 
  • Μένων ὁ Θετταλὸς φίλος ἐβούλετο εἶναι τοῖς μέγιστα δυναμένοις (= με τους πάρα πολύ ισχυρούς). → τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα ἐβούλετο, παίρνει ως υποκείμενο το Μένων, σχηματίζοντας ταυτοπροσωπία

11. Να αναγνωρίσετε το είδος των μετοχών (επιρρηματικές ή κατηγορηματικές) των παρακάτω φράσεων και να βρείτε τα υποκείμενά τους. Κατόπιν να χαρακτηρίσετε τις επιρρηματικές ως συνημμένες ή απόλυτες:
  • Τῶν στρατιωτῶν λεγόντων, ὁ στρατηγὸς ἀπεκρίνατο. → Χρονική μτχ., παίρνει ως υποκείμενο το στρατιωτῶν και είναι γενική απόλυτη.
  • Ὁρᾷ ὑμᾶς πιστεύοντας ταῖς διαβολαῖς. → Κατηγορηματική μτχ., παίρνει ως υποκείμενο το ὑμᾶς που είναι και αντικείμενο του ρήματος, άρα είναι συνημμένη. 
  • Νενικηκότες τροπαῖον ἐστήσαντο. → Αιτιολογική μτχ., παίρνει ως υποκείμενο το εννοούμενο οὗτοι που είναι και υποκείμενο του ρήματος, άρα είναι συνημμένη. 
  • Φανερός ἦν τοῖς νόμοις ὑπηρετῶν. → Κατηγορηματική μτχ., παίρνει ως υποκείμενο το εννοούμενο οὗτος που είναι και υποκείμενο του ρήματος, άρα είναι συνημμένη. 

12. Στις παρακάτω φράσεις να εντοπίσετε τα αντικείμενα και να τα διακρίνετε σε άμεσο και έμμεσο:
  • Ὁ πάππος τὸν Κῦρον (άμεσο) στολὴν (έμμεσο) καλὴν ἐνέδυσε.
  • Λακεδαιμόνιοι ἐκώλυον (= παρεμπόδιζαν) τοὺς Ἠλείους (άμεσο) τοῦ ἀγῶνος (έμμεσο).
  • Μήτε ὑπεσχόμην (= υποσχέθηκα) μηδενὶ (έμμεσο) μηδὲν μάθημα (άμεσο).
  • Μεταδίδωμι τῷ βουλομένῳ (έμμεσο) τοῦ ἐν τῇ ἐμῇ ψυχῇ πλούτου (άμεσο).

13. Να συμπληρώσετε τους τύπους που ζητούνται στην κατάλληλη θέση:
  • γ΄ πληθ. ευκτ. ενεστ. ρ. γιγνώσκω → γιγνώσκοιεν
  • β΄ εν. ευκτ. μέλλ. ρ. ῥίπτω → ῥίψοις
  • α΄ πληθ. υποτ. αορ. ρ. ἀκούω → ἀκούσωμεν
  • γ΄ εν. υποτ. ενεστ. ρ. ψηφίζω → ψηφίζῃ
  • α΄ εν. ευκτ. αορ. ρ. ἁρπάζω → ἁρπάσαιμι
  • β΄ πληθ. υποτ. αορ. ρ. ἱδρύω → ἱδρύσητε
  • ονομ. εν. θηλ. μτχ. ενεστ. ρ. σῴζω → σῴζουσα