Η σύγκριση
Η σύγκριση εκφέρεται με ένα λεκτικό σύνολο που αποτελείται από μία συγκριτική λέξη και δύο όρους της σύγκρισης:
π.χ.: Ο Πέτρος είναι πιο επιμελής μαθητής από τον Γιάννη.
- Ο πρώτος (α’) όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα κτλ. το οποίο συγκρίνεται με κάποιο άλλο.
- Ο δεύτερος (β’) όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα κτλ. με το οποίο συγκρίνεται ο α’ όρος
π.χ.: Ο Πέτρος είναι πιο επιμελής μαθητής από τον Γιάννη.
- Α' όρος σύγκρισης: Ο Πέτρος
- Β' όρος σύγκρισης: από τον Γιάννη
- Συγκριτική λέξη: πιο επιμελής.
Ο Α' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι:
Ο Β' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι:
- Ουσιαστικό → π.χ. Ο Γιώργος είναι μεγαλύτερος από τον Κώστα.
- Αντωνυμία → π.χ. Καλύτερα αυτή από την προηγούμενη.
- Επίθετο → π.χ. Καλύτερα καχύποπτος παρά εξαπατημένος.
- Ρήμα → π.χ. Περισσότερο παίζει παρά διαβάζει.
- Πρόταση → π.χ. Του αρέσει περισσότερο να παίζει με τις κούκλες παρά να κάνει βόλτες με το ποδήλατο.
- Επίρρημα → π.χ. Καλύτερα να βάλεις τα κάδρα ψηλά παρά χαμηλά.
Ο Β' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι:
- Ό,τι και ο α' όρος σύγκρισης.
- Από + αιτιατική → π.χ. Ο Κώστας είναι πιο ψηλός από εμένα.
- Παρά + ομοιόπτωτα με τον α' όρο → π.χ. Καλύτερα εσύ παρά εγώ.
- Παρά + ομοιότροπα με τον α' όρο → π.χ. Αυτή η εξέλιξη περισσότερο τον έβλαψε παρά τον ωφέλησε.
- Αδύνατος τύπος της γενικής της προσωπικής αντωνυμίας → π.χ. Ο Γιάννης είναι πέντε χρόνια μεγαλύτερός μου.
- Βραχυλογικά → π.χ. το σχολείο μας είναι καλύτερο από το δικό σας.
- Μερικές φορές εννοείται από τα συμφραζόμενα → π.χ. Είναι καλύτερα να φύγεις (ενν.: παρά να μείνεις).
Τα παραθετικά των επιθέτων
Τα επίθετα έχουν τρείς βαθμούς παραθετικών: τον θετικό - τον συγκριτικό - τον υπερθετικό.
- Ο θετικός βαθμός: το επίθετο αποδίδει απλώς μια ιδιότητα στο ουσιαστικό. π.χ. Ωραίο σπίτι.
- Ο συγκριτικός βαθμός: συγκρίνει αυτή την ιδιότητα του ουσιαστικού με κάποιο άλλο. π.χ. Το σπίτι του Γιάννη είναι ωραιότερο από το σπίτι του Βασίλη.
- Ο υπερθετικός βαθμός:
- Σχετικό υπερθετικό: ένα επίθετο αποδίδει μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό πιο μεγάλη από όλα τα όμοιά του. π.χ. Το σπίτι του Γιάννη είναι το πιο ωραίο σπίτι στον κόσμο.
- Απόλυτο υπερθετικό: ένα επίθετο αποδίδει μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα. π.χ. Το σπίτι του Γιάννη είναι ωραιότατο.
Ο σχηματισμός του συγκριτικού βαθμού
Περιφραστικά:
- πιο + θετικός βαθμός επιθέτου, π.χ. ψηλός → πιο ψηλός / καλός → πιο καλός / ωραίος → πιο ωραίος
- -ότερος, -ότερη, -ότερο, π.χ. μικρός → μικρότερος, μικρότερη, μικρότερο
- -ύτερος, -ύτερη, -ύτερο, π.χ. βαρύς → βαρύτερος, βαρύτερη, βαρύτερο
- -έστερος, -έστερη, -έστερο, π.χ. επιμελής → επιμελέστερος, επιμελέστερη, επιμελέστερο
Ο σχηματισμός του υπερθετικού βαθμού
Σχετικό υπερθετικό:
- οριστικό άρθρο + συγκριτικός βαθμός επιθέτου, π.χ. → ο πιο μικρός ή ο μικρότερος
- Περιφραστικά: πολύ + θετικός βαθμός επιθέτου, π.χ. πολύ ψηλό
- Μονολεκτικά:
- -ότατος, -ότατη, -ότατο, π.χ. μικρός → μικρότατος, μικρότατη, μικρότατο
- -ύτατος, -ύτατη, -ύτατο, π.χ. βαρύς → βαρύτατος, βαρύτατη, βαρύτατο
- -έστατος, -έστατη, -έστατο, π.χ. επιμελέστατος, επιμελέστατη, επιμελέστατο
- Με την επανάληψη του θετικού βαθμού, πχ. ένα ψηλό ψηλό βουνό.
- Ως σύνθετο:
- όλος + θετικός βαθμός → ολόμαυρός
- θεός + θετικός βαθμός → θεοσκότεινος
- υπέρ + θετικός βαθμός → υπέρλαμπρος
- κατά + θετικός βαθμός → κατακάθαρος
- παν + θετικός βαθμός → πανάκριβος
- τρις + θετικός βαθμός → τρισάθλιος
- τέσσερα + θετικός βαθμός → τετράπαχος
- πέντε + θετικός βαθμός → πεντάμορφος
Δεν σχηματίζουν μονολεκτικό τύπο παραθετικών τα επίθετα:
- -ής, -ιά, -ί, π.χ. καφετής
- -ης, -α, -ικο, π.χ. ζηλιάρης
- -άς, -ού, -άδικο, π.χ. φωνακλάς
- -ής, -ού, -ήδικο, π.χ. γουρλής
- -άς, -ού, -ούδικο, π.χ. υπναράς
- οι μετοχές, π.χ. χαρούμενος
Συνοπτικός πίνακας παραθετικών
Θετικός |
Συκριτικός |
Υπερθετικός |
πλούσιος |
πιο πλούσιος πλουσιότερος |
ο πλουσιότερος / ο πιο πλούσιος πλουσιότατος / πάρα πολύ πλούσιος |
παχύς |
πιο παχύς παχύτερος |
ο παχύτερος / ο πιο παχύς παχύτατος / πάρα πολύ παχύς |
επιμελής |
πιο επιμελής επιμελέστερος |
ο επιμελέστερος / ο πιο επιμελής επιμελέστατος / πάρα πολύ επιμελής |
Ανώμαλα παραθετικά
Θετικός |
Συγκριτικός |
Υπερθετικός |
απλός |
απλούστερος πιο απλός |
ο απλούστερος / ο πιο απλός απλούστατος / πάρα πολύ απλός |
γέρος |
γεροντότερος πιο γέρος |
ο γεροντότερος / ο πιο γέρος πολύ γέρος |
κακός |
χειρότερος πιο κακός |
ο χειρότερος / ο πιο κακός χείριστος, κάκιστος / πάρα πολύ κακός |
καλός |
καλύτερος πιο καλός |
ο καλύτερος / ο πιο καλός κάλλιστος, άριστος / πάρα πολύ καλός |
κοντός |
κοντύτερος πιο κοντός |
ο κοντύτερος / ο πιο κοντός κοντότατος / πάρα πολύ κοντός |
λίγος |
λιγότερος ο λιγότερος |
ο πιο λίγος ελάχιστος / πάρα πολύ λίγος |
μακρύς |
μακρύτερος πιο μακρύς |
ο μακρύτερος / ο πιο μακρύς μακρύτατος / πάρα πολύ μακρύς |
μεγάλος |
μεγαλύτερος πιο μεγάλος |
ο μεγαλύτερος / ο πιο μεγάλος μέγιστος / πάρα πολύ μεγάλος |
μικρός |
μικρότερος πιο μικρός |
ο μικρότερος / ο πιο μικρός ελάχιστος / πάρα πολύ μικρός |
πολύς |
περισσότερος πιο πολύς |
ο περισσότερος / ο πιο πολύς πλείστος / πάρα πολύς |
πρώτος |
πρωτύτερος |
ο πρωτύτερος πρώτιστος |
Ελλειπτικά παραθετικά
Δεν έχουν θετικό βαθμό:
- Κάποια επίθετα που σχηματίστηκαν από επιρρήματα ή αρχαίες προθέσεις. π.χ. (υπέρ) - υπέρτερος - υπέρτατος
- Τα επίθετα συγκριτικού βαθμού: προτιμότερος, προγενέστερος, μεταγενέστερος.
- Κάποια μονολεκτικά υπερθετικά όπως: φίλτατος, ύψιστος.
- Διάφοροι τιμητικοί τίτλοι όπως: παναγιότατος, σεβασμιότατος κτλ.
- ύλη (π.χ. ξύλινος), καταγωγή (π.χ. Ελληνικός) , συγγένεια (π.χ. προγονικός), τόπο (π.χ. θαλασσινός), χρόνο (πχ. τωρινός), κατάσταση που δεν αλλάζει (π.χ. νεκρός), κάποια σύνθετα με α' συνθετικό -α (π.χ. αξέχαστος).
Τα παραθετικά των επιρρημάτων
Τα παραθετικά των επιρρημάτων σχηματίζονται από τον πληθυντικό του ουδετέρου των επιθέτων. π.χ.: ωραία - ωραιότερα / πιο ωραία - ωραιότατα / πάρα πολύ ωραία
Ανώματα παραθετικά
Θετικός |
Συγκριτικός |
Υπερθετικός |
πολύ |
περισσότερο |
πάρα πολύ |
λίγο |
λιγότερο |
πολύ λίγο ελάχιστα |
νωρίς |
νωρίτερα |
- |
μπροστά |
μπροστύτερα |
- |
ύστερα |
υστερότερα |
- |
- |
αρχύτερα |
- |
πρώτα |
πρωτύτερα |
- |
ιδίως |
ιδιαίτερα |
- |