Η σύγκριση

Η σύγκριση εκφέρεται με ένα λεκτικό σύνολο που αποτελείται από μία συγκριτική λέξη και δύο όρους της σύγκρισης:
  • Ο πρώτος (α’) όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα κτλ. το οποίο συγκρίνεται με κάποιο άλλο.
  • Ο δεύτερος (β’) όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα κτλ. με το οποίο συγκρίνεται ο α’ όρος

π.χ.: Ο Πέτρος είναι πιο επιμελής μαθητής από τον Γιάννη.
  • Α' όρος σύγκρισης: Ο Πέτρος
  • Β' όρος σύγκρισης: από τον Γιάννη
  • Συγκριτική λέξη: πιο επιμελής.
Ο Α' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι:
  • Ουσιαστικό → π.χ. Ο Γιώργος είναι μεγαλύτερος από τον Κώστα.
  • Αντωνυμία → π.χ. Καλύτερα αυτή από την προηγούμενη.
  • Επίθετο → π.χ. Καλύτερα καχύποπτος παρά εξαπατημένος.
  • Ρήμα → π.χ. Περισσότερο παίζει παρά διαβάζει.
  • Πρόταση → π.χ. Του αρέσει περισσότερο να παίζει με τις κούκλες παρά να κάνει βόλτες με το ποδήλατο. 
  • Επίρρημα → π.χ. Καλύτερα να βάλεις τα κάδρα ψηλά παρά χαμηλά. 

Ο Β' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι:
  • Ό,τι και ο α' όρος σύγκρισης. 
Ο Β' όρος μπορεί να εκφέρεται με τους εξής τρόπους:
  • Από + αιτιατική → π.χ. Ο Κώστας είναι πιο ψηλός από εμένα. 
  • Παρά + ομοιόπτωτα με τον α' όρο → π.χ. Καλύτερα εσύ παρά εγώ. 
  • Παρά + ομοιότροπα με τον α' όρο → π.χ. Αυτή η εξέλιξη περισσότερο τον έβλαψε παρά τον ωφέλησε. 
  • Αδύνατος τύπος της γενικής της προσωπικής αντωνυμίας → π.χ. Ο Γιάννης είναι πέντε χρόνια μεγαλύτερός μου. 
  • Βραχυλογικά → π.χ. το σχολείο μας είναι καλύτερο από το δικό σας. 
  • Μερικές φορές εννοείται από τα συμφραζόμενα → π.χ. Είναι καλύτερα να φύγεις (ενν.: παρά να μείνεις).​

Τα παραθετικά των επιθέτων

Τα επίθετα έχουν τρείς βαθμούς παραθετικών: τον θετικό - τον συγκριτικό - τον υπερθετικό. 
  • Ο θετικός βαθμός: το επίθετο αποδίδει απλώς μια ιδιότητα στο ουσιαστικό. π.χ. Ωραίο σπίτι. 
  • Ο συγκριτικός βαθμός: συγκρίνει αυτή την ιδιότητα του ουσιαστικού με κάποιο άλλο. π.χ. Το σπίτι του Γιάννη είναι ωραιότερο από το σπίτι του Βασίλη. 
  • Ο υπερθετικός βαθμός:
    • Σχετικό υπερθετικό: ένα επίθετο αποδίδει μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό πιο μεγάλη από όλα τα όμοιά του. π.χ. Το σπίτι του Γιάννη είναι το πιο ωραίο σπίτι στον κόσμο. 
    • Απόλυτο υπερθετικό: ένα επίθετο αποδίδει μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα. π.χ. Το σπίτι του Γιάννη είναι ωραιότατο. 

Ο σχηματισμός του συγκριτικού βαθμού

Περιφραστικά:
  • πιο + θετικός βαθμός επιθέτου, π.χ. ψηλός → πιο ψηλός / καλός → πιο καλός / ωραίος → πιο ωραίος
Μονολεκτικά:
  • -ότερος, -ότερη, -ότερο, π.χ. μικρός → μικρότερος, μικρότερη, μικρότερο
  • -ύτερος, -ύτερη, -ύτερο, π.χ. βαρύς → βαρύτερος, βαρύτερη, βαρύτερο
  • -έστερος, -έστερη, -έστερο, π.χ. επιμελής → επιμελέστερος, επιμελέστερη, επιμελέστερο

Ο σχηματισμός του υπερθετικού βαθμού

Σχετικό υπερθετικό:
  • οριστικό άρθρο + συγκριτικός βαθμός επιθέτου, π.χ. → ο πιο μικρός ή ο μικρότερος
Απόλυτο υπερθετικό:
  • Περιφραστικά: πολύ + θετικός βαθμός επιθέτου, π.χ. πολύ ψηλό
  • Μονολεκτικά:
    • -ότατος, -ότατη, -ότατο, π.χ. μικρός → μικρότατος, μικρότατη, μικρότατο
    • -ύτατος, -ύτατη, -ύτατο, π.χ. βαρύς → βαρύτατος, βαρύτατη, βαρύτατο
    • -έστατος, -έστατη, -έστατο, π.χ. επιμελέστατος, επιμελέστατη, επιμελέστατο
    • Με την επανάληψη του θετικού βαθμού, πχ. ένα ψηλό ψηλό βουνό. 
    • Ως σύνθετο:
      • όλος + θετικός βαθμός → ολόμαυρός
      • θεός + θετικός βαθμός → ​θεοσκότεινος
      • υπέρ + θετικός βαθμός → ​υπέρλαμπρος
      • κατά + θετικός βαθμός → ​κατακάθαρος
      • παν + θετικός βαθμός → ​πανάκριβος
      • τρις + θετικός βαθμός → ​τρισάθλιος
      • τέσσερα + θετικός βαθμός → ​τετράπαχος
      • πέντε + θετικός βαθμός → ​πεντάμορφος
Δεν σχηματίζουν μονολεκτικό τύπο παραθετικών τα επίθετα:
  • -ής, -ιά, -ί, π.χ. καφετής
  • -ης, -α, -ικο, π.χ. ζηλιάρης
  • -άς, -ού, -άδικο, π.χ. φωνακλάς
  • -ής, -ού, -ήδικο, π.χ. γουρλής
  • -άς, -ού, -ούδικο, π.χ. υπναράς
  • οι μετοχές, π.χ. χαρούμενος

Συνοπτικός πίνακας παραθετικών

Θετικός
Συκριτικός
Υπερθετικός
πλούσιος
πιο πλούσιος 
​πλουσιότερος
ο πλουσιότερος / ο πιο πλούσιος
πλουσιότατος / πάρα πολύ πλούσιος
παχύς
πιο παχύς
​παχύτερος
ο παχύτερος / ο πιο παχύς
παχύτατος / πάρα πολύ παχύς
επιμελής
πιο επιμελής
​επιμελέστερος
ο επιμελέστερος / ο πιο επιμελής
​επιμελέστατος / πάρα πολύ επιμελής

Ανώμαλα παραθετικά

Θετικός
Συγκριτικός
Υπερθετικός
​απλός
απλούστερος
​πιο απλός
ο απλούστερος / ο πιο απλός
​απλούστατος / πάρα πολύ απλός
​γέρος
γεροντότερος
​πιο γέρος
ο γεροντότερος / ο πιο γέρος 
​πολύ γέρος
​κακός
χειρότερος
​πιο κακός
​ο χειρότερος / ο πιο κακός
χείριστος, κάκιστος / πάρα πολύ κακός
​καλός
καλύτερος
​πιο καλός
ο καλύτερος / ο πιο καλός
κάλλιστος, άριστος / πάρα πολύ καλός
κοντός
​κοντύτερος
​πιο κοντός
ο κοντύτερος / ο πιο κοντός
κοντότατος / πάρα πολύ κοντός
​λίγος
λιγότερος 
​ο λιγότερος
​ο πιο λίγος
​ελάχιστος / πάρα πολύ λίγος
​μακρύς
μακρύτερος
​πιο μακρύς
​ο μακρύτερος / ο πιο μακρύς
μακρύτατος / πάρα πολύ μακρύς
​μεγάλος
μεγαλύτερος
​πιο μεγάλος
​ο μεγαλύτερος / ο πιο μεγάλος
​μέγιστος / πάρα πολύ μεγάλος
​μικρός
μικρότερος
​πιο μικρός
ο μικρότερος / ο πιο μικρός
​ελάχιστος / πάρα πολύ μικρός
​πολύς
περισσότερος
​πιο πολύς
ο περισσότερος / ο πιο πολύς
​πλείστος / πάρα πολύς
​πρώτος
πρωτύτερος 
​ο πρωτύτερος 
​πρώτιστος

Ελλειπτικά παραθετικά

Δεν έχουν θετικό βαθμό:
  • Κάποια επίθετα που σχηματίστηκαν από επιρρήματα ή αρχαίες προθέσεις. π.χ. (υπέρ) - υπέρτερος - υπέρτατος
Δεν έχουν θετικό ούτε υπερθετικό βαθμό:
  • Τα επίθετα συγκριτικού βαθμού: προτιμότερος, προγενέστερος, μεταγενέστερος.
Δεν έχουν θετικό ούτε συγκριτικό βαθμό:
  • Κάποια μονολεκτικά υπερθετικά όπως: φίλτατος, ύψιστος.
  • Διάφοροι τιμητικοί τίτλοι όπως: παναγιότατος, σεβασμιότατος κτλ.
Δεν σχηματίζουν παραθετικά επίθετα που σημαίνουν:
  • ύλη (π.χ. ξύλινος), καταγωγή (π.χ. Ελληνικός) , συγγένεια (π.χ. προγονικός), τόπο (π.χ. θαλασσινός), χρόνο (πχ. τωρινός), κατάσταση που δεν αλλάζει (π.χ. νεκρός), κάποια σύνθετα με α' συνθετικό -α (π.χ. αξέχαστος).

Τα παραθετικά των επιρρημάτων

Τα παραθετικά των επιρρημάτων σχηματίζονται από τον πληθυντικό του ουδετέρου των επιθέτων. π.χ.: ωραία - ωραιότερα / πιο ωραία - ωραιότατα / πάρα πολύ ωραία

Ανώματα παραθετικά

Θετικός
Συγκριτικός
Υπερθετικός
πολύ
περισσότερο
πάρα πολύ
λίγο
λιγότερο
πολύ λίγο
​ελάχιστα
νωρίς
νωρίτερα
-
μπροστά
μπροστύτερα
-
ύστερα
υστερότερα
-
-
αρχύτερα
-
πρώτα
πρωτύτερα
-
ιδίως
ιδιαίτερα
-